Waarom zorgt het begrip duurzaamheid voor zoveel verwarring

Duurzaamheid is hip. Je komt het tegenwoordig overal tegen: politici praten erover, supermarktketens gebruiken het in reclames, en de Verenigde Naties benoemde topvoetballer Lionel Messi zelfs tot ‘duurzaamheidsambassadeur’. Maar wat is duurzaamheid eigenlijk? Over de betekenis bestaat veel verwarring.

16 februari 2016

Honderden definities

Drie jaar geleden begon ik vol goede moed aan mijn onderzoek. Ik had ongeveer een idee waar duurzaamheid over ging. Het begrip verwees voor mij naar milieuproblemen en naar het feit dat economische groei niet oneindig kan doorgaan in een wereld met beperkte hulpbronnen. Bovendien wist ik dat je als individu allerlei duurzame dingen kon doen zoals recyclen en minder douchen.
Gaandeweg kwam ik er echter achter dat duurzaamheid in werkelijkheid veel complexer is. Inmiddels heb ik honderden definities van het concept gevonden en zie ik door de bomen bijna het bos niet meer.

Vertalingsproblemen bij duurzaamheid

Ik doe onderzoek naar de geschiedenis van een concept. Ik wil weten wat duurzaamheid is, door wie het begrip bedacht is en waarom, en hoe het kan dat er zoveel verwarring over bestaat. Met duurzaamheid doel ik op het Engelstalige concept sustainable development.
Duurzame ontwikkeling zou daarvoor op zich een goede vertaling zijn, maar meestal gebruiken Nederlanders duurzaamheid als ze het over sustainable development hebben. In het Engels worden sustainable development en sustainability trouwens ook vaak door elkaar gebruikt.
Deze vertalingsproblemen dragen natuurlijk bij aan de verwarring en dan hebben we nog niets eens naar de betekenis van het begrip gekeken!

Secretaris Generaal van de VN Ban Ki-moon praat met Angela Merkel (Bondskanselier Duitsland(left) en Bono (zanger van de Ierse band U2). De VN lunchmeeting vond plaats in 2015 en ging over duurzaamheid.
UN Photo/Kim Haughton

Kakafonie van betekenissen

Begin jaren negentig constateerden onderzoekers al dat er maar liefst 70 gangbare definities bestonden van het begrip duurzaamheid.
Inmiddels zijn dat er natuurlijk veel meer en elk jaar komen er weer nieuwe definities bij. Sommige van die definities gaan over economische groei, andere over natuurbescherming en biodiversiteit, en weer andere over gelijkheid en mensenrechten. Door die enorme kakofonie van betekenissen is het tegenwoordig onder kritische academici gebruikelijk om duurzaamheid af te serveren als een vaag, ongrijpbaar of zelfs betekenisloos containerbegrip.
Een onderzoeker merkte recent nog eens moedeloos op dat duurzaamheid een “inhoudsloos cliché” is. Een ander noemde het begrip zelfs een “bedrieglijke holle kreet”.

Profvoetballer Lionel Messi zet zich in voor duurzaamheid
Adifansnet via Flickr

Aantrekkingskracht van duurzaamheid op profvoetballers

Het doel van mijn onderzoek is niet om een perfecte definitie van duurzaamheid op te stellen. De bovengenoemde voorbeelden laten natuurlijk zien dat een dergelijke exercitie bij voorbaat tot mislukken gedoemd is.
Wel wil ik proberen te begrijpen waarom er zoveel verschillende definities bestaan en hoe het kan dat een bedrieglijke holle kreet toch zoveel aantrekkingskracht uitoefent op politici, bedrijven en recent zelfs topvoetballers. Of zou het misschien kunnen zijn dat duurzaamheid juist zo populair is omdat het concept vaag en betekenisloos is?

Verwarring

We kunnen in ieder geval alvast constateren dat duurzaamheid en de verwarring rond de betekenis van het concept vrij recente fenomenen zijn. Het begrip heeft namelijk een duidelijk begin. Het werd voor het eerst gebruikt in 1980 in de ondertitel van een internationaal beleidsdocument over natuurbescherming: World Conservation Strategy: Living Resource Conservation for Sustainable Development
Hoe kan het dat een technisch concept uit de natuurbescherming tegenwoordig officieel gepromoot wordt door Lionel Messi? En waarom ging duurzaamheid aanvankelijk alleen over het beschermen van hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen terwijl er twintig jaar later ineens 70 verschillende definities waren? In mijn volgende blog zal ik vertellen hoe ik die vragen de afgelopen drie jaar onderzocht heb.