Onder invloed van testosteron verandert de stem van een jongen in de puberteit: hij wordt lager en luider. Maar hoe gaat dat precies in zijn werk, en waarom krijgen meisjes geen vrouwelijke versie van de baard in de keel?
Als kinderen volwassen worden, groeit hun stem mee. Bij meisjes merk je daar niet veel van, maar jongens krijgen de baard in de keel. In plaats van een parelend jongensstemmetje hoor je ineens gebrom met gierende uithalen. Hoe komt dat?
Je hoort het niet alleen, je ziet het ook als een jongen de baard in de keel krijgt. De adamsappel wordt groter en zakt wat. Dat is de buitenkant van het strottenhoofd, een stelsel van kraakbeen met spieren erin en eromheen. De stembanden zijn spieren in het strottenhoofd. Wie zijn stem gebruikt duwt lucht door de spleet tussen de stembanden. “Bij een jongen in de puberteit groeit het strottenhoofd onder invloed van mannelijke geslachtshormonen en worden de stembanden langer en dikker”,legt KNO-arts Ton Langeveld uit. “Ze krijgen meer volume en dus wordt de toon lager.” Mark Friebel, die hier zijn keuzecoschap doet, vult aan: “Vergelijk het met een muziekinstrument. De langere en dikkere snaren geven een lager geluid.”
Bij een jongen in de puberteit groeit het strottenhoofd onder invloed van mannelijke geslachtshormonen en worden de stembanden langer en dikker. Ze krijgen meer volume en dus wordt de toon lager.
Niet alleen het strottenhoofd heeft invloed op het stemgeluid, vertelt Langeveld. “De longen spelen ook een rol: als die groter worden, neemt het volume toe. Aan de bovenkant verandert het zogenaamde aanzetstuk: de holtes in het hoofd, die mee resoneren. Dat geeft de klank een bepaalde kleur.” Friebel: “Geluid klinkt anders in een gotische kerk dan in het toilet.” De veranderingen doen zich ook bij meisjes voor, maar het verschil tussen een meisjesstem en een vrouwenstem is veel kleiner. Langeveld drukt het in hertz uit: “Een kind spreekt gemiddeld met een frequentie van 300 hertz, een vrouw met 200 hertz en een man met 100 hertz.”
De verandering kan geleidelijk of snel gaan. De gemiddelde leeftijd is dertien tot vijftien jaar en het proces duurt drie tot zes maanden. Bij een snelle verandering, de acute baard in de keel, kan de stem gemakkelijk overslaan en in een ander register terechtkomen. Overslaan dus. Dat klinkt grappig en het houdt na verloop van tijd vanzelf op. Dan heeft een jongen zijn nieuwe stem te pakken.
Maar soms gaat het mis en blijft hij met een hoge stem spreken. “Een mutatiefalset noemen we dat”, zegt Langeveld. “Dan zie je een jongen van vijftien bij wie alles goed is aangelegd. Maar hij heeft zijn nieuwe lage stem nog niet gevonden. We kunnen dat vrij eenvoudig oplossen door van buitenaf op het strottenhoofd te duwen en het een beetje te schudden. Meestal komt dan de goede stem eruit en met feedback kan de jongen daar verder mee oefenen.”
De baard in de keel krijgen kan sneller of langzamer gaan. Soms gaat het zo snel dat de stem van de jongen bij het praten of zingen makkelijk overslaat naar een hogere of lagere toon. Dat is gelukkig voor de jongen in kwestie niet alleen grappig maar ook tijdelijk.
Een stemmutatie kan ook onvolledig zijn. Langeveld: “De stem blijft dan hoog. Het zijn mannen die door de telefoon met mevrouw worden aangesproken. Dat hangt vaak samen met afwijkingen aan de stembanden: ze kunnen niet goed sluiten of hebben geen glad oppervlak. Vaak zijn zulke mannen ook wat hees. En dat is dan de klacht waarmee wij ze zien. Soms kan het met een operatie verholpen worden. Met de hormoonhuishouding heeft zo’n afwijking niets te maken.”
Hormonen spelen intussen een leidende rol in de stemmutatie. “Neem je voor de puberteit de bron van testosteron bij een man weg, de testikels, dan houdt hij een hoge stem”, zegt Langeveld, die intussen druk aan het goochelen is om de laatste castraat te vinden. Het is Alessandro Moreschi, gestorven in 1922. “Het omgekeerde zien we ook: als je mannelijke hormonen toedient aan vrouwen, gaat hun stem omlaag. Al die sportvrouwen die vol zitten met anabole steroïden, ze krijgen de baard in de keel. En dat krijgen wij nooit meer goed.”