De ontdekking van een synestheet

Was ‘synesthesie’ vroeger nog een obscuur begrip waar slechts een enkeling van had gehoord, tegenwoordig kom je het overal tegen. Zelf verbind ik al sinds mijn kindertijd kleuren aan letters en cijfers. Daar dacht ik nooit zo bewust over na. Maar naarmate ik er meer over lees, ontdek ik dat het heel handig is.

23 juni 2015

Een kleurrijke set houten alfabetletters gerangschikt in een cirkel. — Bij grafeem-kleursynesthesie roepen letters en cijfers specifieke kleuren op. Die kleuren zijn voor iedere synestheet anders. Als letters of cijfers in een andere kleur zijn gedrukt dan de synestheet in zijn hoofd heeft, ervaart hij die letters of cijfers vaak als lelijk.
Pixabay, Gerd Altmann via CC0

Het woord synestheet voor iemand bij wie de zintuiglijke waarnemingen soms door elkaar lopen, kwam ik pas tegen toen ik ergens in de twintig was en erover las in Onze Taal. Daarvoor wist ik alleen dat letters en cijfers voor mij unieke kleuren hadden. Ik weet nog goed het moment van mijn ‘coming out’, in mijn eerste jaar Nederlands.

Voorafgaand aan het college Poëzieanalyse, zat ik met een paar medestudenten te praten over woordassociaties, toen ik opeens begon te verdedigen dat het cijfer 5 toch ongeveer synoniem was aan de kleur blauw. Mijn medestudenten keken me aan alsof ik van Mars kwam. Ik was net zo perplex als zij: tot dan toe dacht ik dat iedereen in zijn gedachten alleen maar paarse a’s, blauwe b’s en oranje c’s zag ronddansen.

Mijn medestudenten vonden het een beetje raar, en ik vanaf dat moment dus ook. Nu heel wat jaartjes later kom ik er steeds meer achter dat het eigenlijk een heel handige eigenschap is. Niet iets om je voor te schamen.

Dit redactioneel weerspiegelt de mening of visie van de redacteur. Hoewel wetenschappelijk onderbouwd en beargumenteerd, is het een persoonlijke mening en geen wetenschappelijk feit. Ben je het (niet) eens met de auteur? Geef dan vooral ook een reactie hieronder.

Hulp bij het onthouden

Zo las ik onlangs Het geheugenpaleis van Joshua Foer, over de kunst van het onthouden. Daarin komt een Russische journalist ter sprake uit de jaren ’20 die bekendstond om zijn onfeilbare geheugen. Dit was zeer waarschijnlijk te danken aan zijn synesthesie. Vandaar ook dat geheugentrainers vandaag de dag de eigenschappen van synestheten proberen na te bootsen om reeksen woorden of cijfers beter te onthouden. Als ik zelf een cijferreeks moet terughalen, zie ik ook eerst de kleuren voor me die dan langzaam ingevuld worden met cijfers. Handig bij het onthouden van een telefoonnummer of pincode.

Zou dit mij ook kunnen helpen bij het leren van een nieuwe taal? Het antwoord las ik niet veel later in De taalhacker van Gabriel Wyner, een methode om in korte tijd een nieuwe taal te leren. Wyner zegt letterlijk dat je iets beter kunt onthouden wanneer je het opslaat met meerdere zintuigen. Dan worden er namelijk meerdere verbindingen gemaakt in je hersenen, en beklijft het beter. Synesthesie moet dus ook hier in mijn voordeel werken.

En zo heb ik sinds kort dus een nieuwe verslaving: de gratis app Duolingo waarmee je talen kunt leren. Gisteravond heb ik de module ‘dieren’ afgerond van mijn cursus Frans. Het Franse woord ours voor beer is in mijn geheugen gegrift: het is voor mij een geel-bruin woord door de o (geel) en de u (bruin) dat ik gemakkelijk kan rijmen met de kleuren van een beer.

Tegelijkertijd kan ik het woord voor spin áraignée maar niet onthouden. Het is voor mij een woord dat gedomineerd wordt door de paarse a’s en ik heb nog nooit in mijn leven een paarse spin gezien. Het pleit misschien toch voor de methode van de taalhacker: zelf geheugenkaartjes maken waarop je een woord ook nog eens koppelt aan een persoonlijke herinnering.

Bedrading in de hersenen

Toen ik vorige week voor Kennislink een profielwerkstuk las over taalintuïtie, stuitte ik opnieuw op synesthesie. Verschillende psychologen zien deze eigenschap als verklaring voor het feit dat mensen klanken op eenzelfde manier koppelen aan bepaalde vormen. Bekend is het Kiki/Bouba-experiment waarbij een meerderheid van de mensen Kiki en Bouba koppelt aan dezelfde figuren.

Dat we dit allemaal op dezelfde manier doen zou te maken hebben met de zintuiglijke verbindingen in onze hersenen die tot op zekere hoogte bij iedereen aanwezig zijn. Alleen zijn deze verbindingen bij pasgeboren baby’s nog vrijwel intact, zo stellen deze onderzoekers, en verdwijnen ze bij de meeste mensen grotendeels. Behalve dus bij synestheten.

Sommige neurowetenschappers vermoeden zelfs dat het ontstaan van taal verklaard kan worden als een synesthetisch proces, waarbij bepaalde klankassociaties met bepaalde eigenschappen werden verbonden. Bewijs voor deze theorie staat nog op losse schroeven, maar toch heb ik sinds het lezen ervan een stuk minder moeite om mijzelf te presenteren als synestheet.