Naar de content

Epidemieën verbeterden ons afweersysteem

Wikimedia Commons

In de veertiende eeuw werd Europa geteisterd door epidemieën. Mihai Netea, onderzoeker aan het Radboud UMC, ontdekte dat dit zijn sporen heeft nagelaten in het DNA. Bij Europeanen en Roma-zigeuners zijn bepaalde afweergenen onder invloed van de epidemieën veranderd. Maar bij mensen uit Noordwest-India, waar de Roma oorspronkelijk vandaan komen, bleven de genen hetzelfde.

Ongeveer duizend jaar geleden trokken de Roma-zigeuners vanuit het noordwesten van India naar Europa. Zij vestigden zich vooral in de zuidelijke landen en vormen daar sindsdien een aparte bevolkingsgroep. Mihai Netea voerde zijn onderzoek uit onder Roemenen met een Europese afkomst en Roma die in Roemenië wonen maar oorspronkelijk afkomstig zijn uit India. “Dit is een bijzondere demografische situatie die je niet zo snel ergens anders vindt”, legt hij uit. “Twee bevolkingsgroepen leven in dezelfde regio, maar vanwege historische en sociale omstandigheden is er weinig menging geweest. Hoewel zij dus al duizend jaar samenwonen zijn Roemenen en Roma genetisch gezien heel verschillend.”

Ongeveer duizend jaar geleden trokken Roma van Noordwest-India naar Europa. Netea deed onderzoek in Roemenië, waar Europeanen en Roma al lange tijd samenleven, maar waar vanwege historische en sociale omstandigheden – Roma worden door Europese Roemenen van oudsher veelal als ongewenst en minderwaardig gezien – weinig menging is geweest.

PNAS

Hoge druk

Netea en zijn collega’s uit Groningen, Spanje en Roemenië verzamelden DNA van 100 Roemenen, 100 Roma en 500 inwoners van Noordwest-India. “We hebben in dat DNA twintig genen gevonden die bij zowel Roemenen als Roma zijn veranderd, maar in Indiërs hetzelfde zijn gebleven. Drie van die genen coderen voor Toll-like receptoren, receptoren die een belangrijke rol spelen bij de afweer tegen verschillende bacteriën waaronder de pestbacterie.”

Waarschijnlijk hebben pestepidemieën voor selectiedruk op deze genen gezorgd. Netea: “In Europa woedde tussen 1300 en 1400 verschillende pestepidemieën. 25 tot 35 procent van de bevolking ging daarbij dood. Alleen mensen met de juiste genen overleefden. In India is ook wel een pestuitbraak geweest, maar die kwam veel later (rond 1800) en ‘slechts’ 5 procent van de bevolking ging dood.” In Europa stond er dan ook veel meer druk op de genen van het afweersysteem om te veranderen dan in India.

Epidemieën, zoals de vele pestuitbraken, legden in Europa een selectiedruk op de genen van het afweersysteem.

Wikimedia Commons

Nieuwe medicijnen

We hebben er nu nog voordeel van dat die infectiedruk in Europa zo hoog is geweest, denkt Netea. “Europeanen zijn er resistenter door geworden. Dat zag je bijvoorbeeld op het moment dat Europeanen naar Amerika trokken. In Amerika leefden veel volkeren geïsoleerd en zij waren daardoor veel gevoeliger voor infecties. De Europeanen brachten ‘gewone’ infectieziekten mee, waar zij zelf nauwelijks last van hadden. Maar bij de geïsoleerde Amerikaanse volken, bijvoorbeeld de indianen, vielen miljoenen doden.”

Met dit type onderzoek proberen Netea en collega’s te ontdekken welke factoren een belangrijke rol spelen in de afweer tegen ziekten. En dat kan leiden tot de ontdekking van nieuwe medicijnen of behandelingen. Netea geeft een voorbeeld: “Onder invloed van vroegere epidemieën ontwikkelden Europeanen een variant van het CCR5 eiwit dat hen iets resistenter maakt tegen het hiv. Door dat eiwit te blokkeren is een nieuw medicijn tegen hiv ontdekt.”

Objectief kijken

Het sterke afweersysteem van Europeanen heeft helaas niet alleen voordelen. In Europa komen auto-immuunziekten, ziekten waarbij het afweersysteem je eigen cellen aanvalt, vaker voor dan in andere gebieden. “Dat is zo als je alleen naar de aantallen kijkt”, zegt Netea. Maar dat is volgens hem niet helemaal eerlijk. “In Europa ligt de levensverwachting hoog, dus is er ook meer tijd om een auto-immuunziekte te ontwikkelen. Als Afrikanen net zo oud zouden worden als Europeanen zou je daar denk ik ook meer auto-immuunziekten zien.”

Om in dit soort zaken meer inzicht te krijgen, gaat het onderzoek van Netea verder. In Roemenië en India, maar bijvoorbeeld ook in Afrika. “We hebben nu contact met collega’s uit Sudan en Tanzania, waar situaties voorkomen die vergelijkbaar zijn met de Europeanen en de Roma. We willen het onderzoek uitbreiden. Nu hebben we specifiek gekeken naar het afweersysteem, maar we verzamelen het hele DNA. Dus straks willen we heel objectief naar dat DNA kijken en bepalen welke delen onder evolutionaire druk staan.”

Bron:

Mihai Netea e.a. Convergent evolution in European and Rroma populations reveals pressure exerted by plague on Toll-like receptors PNAS, doi: 10.1073/pnas.1317723111