Zoogdieren hebben vaak een lange draagtijd. Mannetjes doen er daarom goed aan om elk seizoen met verschillende vrouwtjes te paren. Toch bestaan er monogame zoogdieren. Twee Britse onderzoeksteams bogen zich over de vraag hoe monogamie heeft kunnen ontstaan. Hun conclusie; mannetjes zijn door omstandigheden min of meer tot deze levensstijl gedwongen.
Dieter Lukas en Tim Clutton-Brock van de Universiteit van Cambridge documenteerden van 2500 zoogdiersoorten hoe zij vandaag de dag leven; solitair, in een monogaam paartje of in een groep. Vervolgens maakten zij een stamboom en kwamen er zo achter dat monogamie bijna zonder uitzondering optreedt bij dieren die eerst solitair leefden. Volgens Lukas en Clutton-Brock is monogamie ontstaan bij een lage populatiedichtheid en flinke voedselconcurrentie. Als leefgebieden ver uit elkaar liggen en voedsel lastig te vinden is, krijgen mannetjes het simpelweg niet voor elkaar om met verschillende vrouwtjes te paren.
8 jaar borstvoeding
Christopher Opie en zijn collega’s van de University College London keken specifiek naar monogamie bij primaten. Bij zoogdieren in het algemeen is ongeveer 3% van de soorten monogaam, maar bij primaten loopt dit op tot 25%. Opie denkt dat dit komt omdat primaten zeer gevoelig zijn voor infanticide, waarbij mannetjes nakomelingen – die niet van henzelf zijn – ombrengen. Opie: “Primaten zijn hele sociale dieren, maar aan die sociale levensstijl zijn ook kosten verbonden. Je hebt er grote hersenen voor nodig en om die te ontwikkelen is een lange periode van groei noodzakelijk. Daarom moeten primatenvrouwtjes hun jongen heel lang zogen en stellen zij de komst van een volgende nakomeling uit.”
Een voorbeeld is de orang-oetan. Het vrouwtje van deze apensoort geeft wel 8 jaar borstvoeding en is daarmee de langst zogende primaat die er bestaat. Al die tijd ovuleert het vrouwtje niet en kan zij dus ook geen nieuwe nakomeling krijgen. Een mannetje weet instinctief of het jong van hem is. En als dat niet zo is, zal hij de baby ombrengen zodat het vrouwtje weer gaat ovuleren en hij met haar kan paren. Om hun jongen te beschermen tegen infanticide zijn veel primatensoorten monogaam geworden, denkt Opie.
Verschillende conclusies
Ook Lukas en Clutton-Brock onderzochten de relatie tussen infanticide en monogamie, maar kwamen tot een andere conclusie. Lukas: “Wij hebben in ons onderzoek geen relatie gevonden tussen monogamie en infanticide. Monogamie komt bij soorten met infanticide net zo vaak voor als bij soorten zonder infanticide. Ik denk ook niet dat het optreden van infanticide een algemene verklaring kan zijn voor het ontstaan van monogamie. Infanticide komt vooral voor bij soorten waarbij de periode van zogen langer duurt dan de draagtijd. En dat is slechts bij 27% van de monogame zoogdieren het geval.”
Lukas en Clutton-Brock hebben contact gehad met Opie en zijn collega’s om hun data en methoden naast elkaar te leggen en te analyseren waarom zij tot verschillende conclusies zijn gekomen. Opie heeft daar zo zijn ideeën over. “Lukas en Clutton-Brock hebben gekeken naar heel veel zoogdiersoorten, zo’n 2500 in totaal. Daar zaten slechts 130 primatensoorten tussen. Door de grote dataset is het effect dat wij specifiek bij primaten hebben gevonden bij Lukas en Clutton-Brock waarschijnlijk verloren gegaan. Hun conclusie is misschien juist voor soorten als antilopen of hertachtigen, maar ik ben ervan overtuigd dat infanticide bij primaten de drijvende kracht achter monogamie is geweest.”
Infanticide is een groot probleem, bijvoorbeeld bij langoeren. Toch heeft dit niet altijd tot monogamie geleid. Dat komt doordat de predatiedruk op deze apen erg hoog is. En dan is leven in een groep veiliger dan in een monogaam paartje.
Wikimedia CommonsCulturele ontwikkeling
En dat geldt zelfs voor mensen, denkt Opie. “Vroege mensachtigen werden net als primaten monogaam om hun kinderen tegen infanticide te beschermen. Je ziet nu nog steeds dat kinderen die bij een stiefvader wonen een grotere kans hebben om misbruikt te worden dan kinderen die bij hun eigen vader wonen.” Lukas vindt het gevaarlijk om de resultaten van onderzoek aan zoogdieren rechtstreeks door te trekken naar de mens. “De ontwikkeling van onze cultuur heeft waarschijnlijk een grote invloed gehad op ons voortplantingsgedrag. Daardoor kunnen we tegenwoordig kiezen hoe we willen leven; monogaam of toch liever polygaam.”
Zie ook:
Zorg en trouw (Wetenschap24)
Wisselende contacten (Wetenschap24)