'Handtastingen' in de Scheveningse Bosjes

Seks tussen vrouwen

Seks tussen vrouwen kwam ook voor, maar omdat daar geen penetratie aan te pas kwam, werd dat eerder gezien als een natuurlijke intimiteit tussen vrouwen. Ook nu denken we weinig bij het zien van knuffelende vrouwen, terwijl knuffelende mannen al snel het stempel ‘homo’ krijgen. Wel dachten we in Europa al sinds de oudheid dat er hermafrodieten bestonden, vrouwen met een uit de kluiten gewassen clitoris, waarmee ze een andere vrouw konden penetreren.

Na de renaissance, de herontdekking van de oudheid in de vijftiende eeuw, werd deze lichamelijke ‘afwijking’ vooral aan exotische vrouwen toegeschreven, wanneer ontdekkingsreizigers zagen dat de ‘wilden’ er andere seksuele gewoontes op na hielden. Pas wanneer vrouwen seks met elkaar hadden zonder penetrerende clitoris maar bijvoorbeeld met zelfgefabriceerde leren voorbinddildo’s, krabde justitie zich achter de oren. Dit was niet de bedoeling en viel onder sodomie: de straf hiervoor was de doodstraf.

Met z’n allen het bed delen was normaal

Sodomie was een breed begrip. Het kon seks tussen twee mensen van hetzelfde geslacht zijn maar ook seks met beesten, tussen christenen en joden of incest. Het was in ieder geval verboden en een halszaak, maar de doodstraf werd zelden gegeven. Als straffen voor sodomie al voorkwamen, dan gingen ze meestal gepaard met aanklachten tegen hekserij of klachten van een boer omdat zijn beest was misbruikt.

Seksuele handelingen tussen seksegenoten was ook geen zeldzaam iets, er werd alleen niet over gesproken om het niet verder aan te moedigen. Het kwam voor binnen kloosters, tijdens maandenlange reizen op VOC-schepen of andere plekken waar mensen van hetzelfde geslacht een lange tijd met elkaar opgescheept zaten. Mensen trouwden pas als ze een eind in de twintig waren, als ze al trouwden, en tot die tijd werkten en leefden ze voornamelijk met seksegenoten.

Bovendien deelden familieleden, gildebroeders en zelfs volkomen vreemden zonder bijgedachten een bed, bijvoorbeeld tijdens de overnachting in een herberg. Eventuele nachtelijke escapades waren seksuele spelletjes, wel of niet afgedwongen door een (oudere) meerdere die zeggenschap had over lijf en leden van zijn minderen.

Het autonome individu met zelfbeschikking over het eigen lichaam en met bijbehorende verlangens kende men in deze hiërarchische samenleving niet. Je behoorde tot God, je meerderen en tot een familie wiens eer je hoog diende te houden. Dit beeld zou pas aan het wankelen gebracht worden met de komst van de Verlichting in de achttiende eeuw. Tot die tijd werd seks met iemand van hetzelfde geslacht slechts gezien als een handeling om aan je genot te komen.

Masturbatieclub en Scheveningse Bosjes

In de negentiende eeuw neemt de geneeskunde en psychologie een grote vlucht en vanaf 1869 komt de term ‘homoseksueel’ in zwang, waarschijnlijk verzonnen door een journalist (‘homo’ betekent zowel ‘gelijk’ als ‘man’). Wat dit precies inhield, daar waren de wetenschappers en dokters het niet over eens. Nieuw was dat zij homoseksuelen zagen als zieken die te genezen waren. Dit idee stond niet op zichzelf maar was de uitkomst van een historisch proces dat begon aan het eind van de zeventiende eeuw. Door de opkomende Verlichting gingen mensen meer nadenken over het individu en persoonlijke verlangens. Met de opkomst van de wetenschap was de alwetende en beslissende God niet langer het centrum van het universum. Vooral de elite begon meer voor zichzelf na te denken, in plaats van het denkwerk over te laten aan God of Zijn plaatsvervangers op aarde.

Uit de registers van strafzaken blijkt dat mannen vanaf het eind van de zeventiende eeuw elkaar gaan ontmoeten op vaste plekken, zoals cafés met kamers om zich terug te trekken, of op straat. De nu bekende ontmoetingsplaatsen zoals de Scheveningse Bosjes, vinden we ook in deze registers terug als zodanig. Hier kwamen mannen van allerlei allooi, jong en oud, arm en rijk, op zoek naar seksuele partners. Deze mannen waren meestal getrouwd en hadden niet alleen seks met andere mannen. Masturbatieclubjes en zich prostituerende knechten gingen hand in hand. Van een seksuele geaardheid valt nog niet te praten en de mannen hadden voornamelijk snelle seks met elkaar.

Ruim driehonderd arrestaties met bijna honderd terechtstellingen waren het gevolg. Dit was de heftigste vervolging van sodomieten in de Nederlandse geschiedenis. Deze mannen werden gewurgd, verdronken in een ton of opgehangen. De meesten kregen echter verbanning opgelegd, vaak bij verstek omdat ze al gevlucht waren. Hoewel bijna tien procent van de verdachten uit hoge heren bestond, zoals de burgemeester van Leiden, waren de ter dood veroordeelden vooral knechten en kleine zelfstandigen. Dit zorgde voor veel onrust onder de bevolking.

Van snelle seks naar subcultuur

Met de onthullingen tijdens de sodomieprocessen na 1730, kwam belangrijke inhoudelijke informatie over de sodomieten boven water: er bleek een subcultuur te zijn ontstaan met eigen gebaren, jargon en gewoontes. Iemand bij de openbare urinoirs op de voet stappen bleek een landelijk bekend gebaar bij het zoeken naar contact. Voor 1730 was het een man niet aan te zien dat hij een sodomiet was: een verwijfd uiterlijk was juist het kenmerk van een rokkenjager. Vanaf nu zou het steeds meer toegedicht worden aan sodomieten en kwam er een sterkere scheiding tussen mannelijk en vrouwelijk. Sodomieten werden in één adem genoemd met vrouwelijke prostituees, niet alleen vanwege het vaak delen van ontmoetingsplaatsen voor mannen die seksueel contact zochten, maar ook vanwege de overeenkomst van een hoerig uiterlijk.

Dit sterk aangezette vrouwelijke uiterlijk was de spiegel tot de ziel, besefte men in de tweede helft van de achtteinde eeuw, waarbij lichaam en geest niet langer los van elkaar stonden: verlangens konden puur geestelijk zijn. Langzaam drong het door dat sodomieten niet alleen voor hetzelfde geslacht kozen om hun seksuele behoefte op dat moment te bevredigen, maar omdat het eigen geslacht de voorkeur genoot. Of zoals ze het zelf verwoordden: ze hadden een mannelijk lichaam, maar een vrouwelijke geest die naar mannen verlangde. Ze waren een ander soort mens.

Sodomie geen halszaak meer

Het besef dat sodomie verder ging dan puur seksueel genot had geen excessen of overmatige vervolgingen tot gevolg. De volkswoede die was losgebarsten in 1730 was na enkele maanden al bekoeld en sodomieten trokken zich niet terug uit de samenleving. Voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis ontstond er een gayscene. Sodomieten aanvaardden dat ze anders waren en in eerste instantie ook dat daar een straf op stond.

Nog geen honderd jaar later vinden we in briefwisselingen terug dat mannen expliciet niet willen en kunnen voldoen aan de ideologieën van de Verlichting wat betreft het huwelijk en de normen en waarden die daar bij horen. Mannen vormen liefdesrelaties met andere mannen en wonen zelfs samen. In de openbare ruimte daarentegen werd gedrag scherper gedefinieerd. Naakte mannen met elkaar in een herbergbed was ongepast geworden.

Nadat Napoleon in 1811 het Burgelijk Wetboek (Code Pénal) in Nederland invoerde, was homoseksueel gedrag niet strafbaar meer. Toch kwamen er nog wel straffen voor, waarbij mannen opgepakt werden vanwege oneervol gedrag. Ze werden vervolgens veroordeeld op grond van hun reputatie en niet omdat onomstotelijk was bewezen dat er anale seks had plaatsgevonden. De doodstraf werd niet meer opgelegd.