Naar de content

'IS profiteert van vluchtelingenstroom'

Politicoloog Alex Schmid over de strijd tegen de Islamitische Staat

Khaled Abukhalefa/Wikimedia Commons

Van Syrische homo’s die van een dak gegooid worden tot aanslagen in Jakarta, Istanboel, Ouagadougou en Marseille: ook vorige week liet de Islamitische Staat weer flink van zich horen. Hoe is deze terreurgroep zo machtig geworden en hoe kan ze bestreden worden? Terrorisme-expert en IS-kenner Alex Schmid analyseert de kracht én zwakte van IS voor Kennislink.

Drie jaar geleden was IS nog slechts de zoveelste obscure militante islamitische groep in de Syrische burgeroorlog. Inmiddels heeft de organisatie echter een eigen grondgebied in Syrië en Irak, toegang tot kostbare olie en bombardeert IS de wereld met aanslagen. De groep droomt bovendien van wereldheerschappij. Politicoloog Alex Schmid schreef onlangs een paper over buitenlandse strijders bij IS, die het International Center for Counter-Terrorism deze maand op zijn website publiceerde. Daarin doet hij ook onthullingen over hoe de vluchtelingenstroom uit Syrië en de macht van IS samenhangen en beschrijft hij de context waarin IS zich ontwikkelde. Kennislink voelt hem aan de tand over zijn onderzoeksresultaten.

Het officiële symbool van IS is een zwarte jihadvlag met daarop de geloofsbelijdenis. De vlag is inmiddels in diverse landen verboden.

Khaled Abukhalefa/Wikimedia Commons

Kunt u allereerst een aantal redenen geven waarom IS in korte tijd zo invloedrijk geworden is?

“Daarvoor moeten we in de recente geschiedenis van Syrië en Irak duiken. De soennieten in die landen hebben zoveel onder de presidenten Assad en Maliki geleden, dat ze vastbesloten zijn om de overhand te nemen. Zo lukte het IS om in het door de Amerikanen geleide gevangenenkamp Bucca niet alleen extreme moslims te ronselen, maar ook veel voormalige Iraakse legerofficieren die nog onder Saddam Hoessein dienden. Zij zien in IS een instrument om weer meer macht te krijgen. Doordat deze mannen doorgewinterde militairen zijn, versterkte dat de macht van de Islamitische Staat tot nu toe enorm.”

“Daarnaast geniet IS de steun van een aantal soennieten uit het buitenland, waaronder rijke sjeiks uit Golfstaten als Saoedi-Arabië. Ook zijn er geruchten dat Turkije en de Saoedische regering in het verleden wapens stuurden. Maar tevens weerspiegelt IS de opkomst van een fanatieke salafistische jihadistische beweging. IS en zijn bondgenoten hebben inmiddels een aanhang van tienduizenden jihadisten wereldwijd. Het aantal sympathisanten met de salafistische-jihadistische ideologie telt zelfs tientallen miljoenen moslims – hoewel ze in de meeste islamitische landen niet veel meer dan tien procent van de totale bevolking uitmaken.”

IS grondgebied

De Islamitische Staat van Irak en Syrië (ISIS) begon als een tak van Al-Qaeda in Irak. Leider Abu Bakr al-Baghdadi riep in juni 2014 een kalifaat uit in het grondgebied dat ISIS tot dan toe veroverd had (zie kaart) met zichzelf als kalief (hoofd van het kalifaat) en zelfverklaarde opvolger van de profeet Mohammed. De organisatie veranderde toen haar naam in IS: Islamitische Staat. Naast Syrië en Irak heeft IS ook grondgebied in Libië in handen en, via lokale handlanger Boko Haram, in Nigeria. In totaal controleert de organisatie een gebied met meer dan tien miljoen mensen.

Alex P. Schmid

Alex Schmid raakte geïnteresseerd in terrorisme toen hij tijdens zijn promotie-onderzoek naar de Russische burgeroorlog ontdekte dat zijn overgrootouders gesneuveld waren in schermutselingen tussen de bolsjewieken en het leger van de tsaar. Zijn definitie van terrorisme wordt inmiddels wereldwijd gebruikt. Naast de theorie, hield hij zich jarenlang ook praktisch bezig met terrorismebestrijding als Officer-in-Charge van de Terrorism Prevention Branch van de VN. Tegenwoordig is de Zwitser met Nederlandse wortels onder meer lid van de Expert Group on Violent Radicalisation van de Europese Commissie en verbonden aan het International Center for Counter-Terrorism in Den Haag.

Alex Schmid:“Er is een markt voor Utopia.”

“Maar dat is niet het enige. In tegenstelling tot veel andere jihadistische splintergroepen – en andere partijen die deel uitmaken van de Syrische oppositie – werkt IS zeer vastberaden en goed georganiseerd. Die strakke organisatie zien we terug in de virtuele wereld. Op het internet verkoopt ze met succes het merk IS aan kwetsbare jonge mannen en vrouwen in het Westen met een islamitische en allochtone achtergrond.”

Er is veel gezegd over de beweegredenen van zulke ‘jihadpubers’. Wat waren de bevindingen van uw recente onderzoek naar buitenlandse strijders van IS?

“Hoewel sommige van deze buitenlandse strijders een hoge opleiding hebben, zijn de meesten lager opgeleide jonge mannen. Ze komen vaak uit gebroken gezinnen, hebben zich ingelaten met drugs en criminaliteit en sommigen hebben ook psychische problemen. Ze zoeken verandering. Ze wenden zich daarvoor tot een fundamentalistische interpretatie van de militante islam, omdat dat momenteel het enige beschikbare activistische revolutionaire model is – het nationalisme of communisme zijn immers passé.”

“De meesten zijn tweede generatie immigranten, die zich gediscrimineerd voelen door autochtone leeftijdsgenoten en in de war zijn over hun culturele identiteit. Ze willen ontsnappen aan hun ouders en hun omgeving en recruiters van IS bieden hun geld en andere prikkels om naar Syrië te gaan. Om dezelfde redenen trekt IS wellicht ook een relatief hoog aantal vrouwen aan: zo’n tien procent. Daarnaast maken recente bekeerlingen tot de islam naar schatting minstens vijf procent van de uitstroom uit. Er is duidelijk een ‘markt’ voor Utopia.”

Een van de honderden Nederlandse jihadgangers die zich bij IS aansloten, was Omar Yilmaz. In actualiteitenprogramma Nieuwsuur vertelde hij dat zijn belangrijkste beweegreden het helpen van het Syrische volk was, “want niemand anders doet iets.” Inmiddels zorgen de wreedheden van IS er juist voor dat steeds meer Syriërs het land ontvluchten.

Yilmaz

Speelt de islam als religie an sich dus geen rol?

“Zeker wel. Zo’n 70 procent van alle aanslagen wereldwijd wordt gepleegd door mensen met een religieuze en met name islamitische achtergrond. Dat moet je wel onder ogen willen zien, in plaats van dat te ontkennen uit vrees dat mensen je voor islamofoob uitmaken. Net zoals je de kruistochten niet los kon koppelen van het christendom, zo kun je de jihad, de gewelddadige strijd om de islam op te leggen aan de samenleving, niet los zien van de islam. Tegelijkertijd is het natuurlijk wel een kwestie van interpretatie: een grote meerderheid van alle moslims verwerpt de IS-visie.”

Hoe belangrijk zijn buitenlandse jihadisten voor IS?

“In militair opzicht betekenen ze niet zoveel. Dat klinkt misschien gek, want het gaat om flinke aantallen. Zo’n 30.000 buitenlandse strijders uit meer dan 100 landen – waaronder een paar honderd uit Nederland – hebben zich aangesloten bij de opstandelingen in Syrië en Irak; de meesten daarvan gingen naar IS. Al met al maken ze echter ‘slechts’ een deel van de organisatie uit. In vergelijking met de Irakezen – die in Syrië ook buitenlanders zijn – brengen Europese jihadgangers weinig vechtervaring mee. Velen sterven ook heel snel omdat IS ze inzet als kanonnenvoer of zelfmoordterrorist.”

“Tegelijkertijd hebben de zelfmoordacties van buitenlandse sympathisanten veel impact, zeker als ze in Europa of elders buiten de regio plaatsvinden. Het bevestigt de lange arm van IS. Ook vergroot het de ideologische aantrekkingskracht van de organisatie. Overigens lopen de aantallen nu wel terug: na de proclamatie van het kalifaat was er een piek van duizenden wannabe buitenlandse strijders die naar Syrië trokken. Later daalde dat aantal tot minstens 1.000 nieuwkomers per maand.”

De Syrische burgeroorlog begon op 15 maart 2011. Als gevolg van de verschrikkingen in hun land hebben miljoenen Syriërs inmiddels hun land ontvlucht.

VOA/Wikimediacommons

Naast deze migratie naar Syrië, komen er omgekeerd heel veel Syriërs naar Europa toe om zich hier te vestigen. Volgens IS-kenners is dat een klap geweest voor IS: dat Syrische moslims het ongelovige Westen verkiezen boven hun kalifaat. Maar uit uw meest recente paper begrijp ik dat IS ook profiteert van de vluchtelingenstroom?

“Zeker. Ze verdienen aan de mensenhandel door de mensensmokkelaars die ze helpen naar Europa te vluchten, te verplichten ‘belasting’ aan hen af te dragen. Ook gebruiken ze de vluchtelingenstroom als dekmantel om westerse democratieën te infiltreren. Het is echter moeilijk om een goede schatting van de omvang van infiltratie te maken: waarschijnlijk minder dan 100 tot nog toe. De meeste van deze gevaarlijke ‘terugkeerders’ komen met hun EU-paspoorten of met valse identiteitsbewijzen ook wel binnen; ze hoeven zich daarvoor niet als vluchteling voor te doen en de risicovolle tocht naar Europa te maken. Dat meer mensen weglopen van IS dan ernaartoe te gaan is een ideologisch probleem, maar creëert ook gratis huisvesting en maakt andere middelen beschikbaar die ze aan binnenkomende buitenlandse strijders kunnen geven. In dat opzicht profiteert IS ook van de vluchtelingenstroom.”

Wat zijn goede strategieën om IS te verslaan?

“Het is belangrijk dat we hier in het westen de voedingsbodem voor onvrede onder jonge moslims zoveel mogelijk wegnemen, door meer werk te maken van gelijke kansen. Ook zouden we in de toekomst misschien goedbedoelde, maar voor de bevolking dramatische westerse interventies als in Irak moeten vermijden. In Syrië zelf, lijken de bombardementen van Frankrijk en zijn bondgenoten te werken; het houdt IS in bedwang en drijft IS-aanhangers uit bepaalde gebieden.

Dat militaire acties IS kunnen terugdringen bewezen de Amerikaanse bombardementen op Kobane vorig jaar. Mede hierdoor konden de Koerden de Syrische stad terugveroveren. Tegenstanders van militair ingrijpen wijzen echter op de burgerslachtoffers die de bombardementen zullen maken. De beelden daarvan kunnen IS bovendien nog populairder maken, vrezen ze.

VOICE/Wikimediacommons

“Verder zouden we veel meer gebruik moeten maken van teruggekeerde, teleurgestelde ex-jihadgangers. Als zij hun verhalen zouden delen via social media, bijvoorbeeld in ruil voor strafvermindering, zou dat de propaganda van IS op internet een flinke klap kunnen geven. Een gevluchte Duitse jihadi vertelde bijvoorbeeld aan de Duitse geheime dienst, hoezeer het aanvallen van sjiieten een doel is van IS, in plaats van moslims te helpen. Ook werd hij al snel als verrader gevangen gezet en moest hij een executie in de cel naast hem aanschouwen. De bewakers gooiden het onthoofde lichaam van het slachtoffer vervolgens in zijn cel. Dergelijke getuigenissen doorprikken het sprookje dat IS probeert te verkopen. En in tegenstelling tot bijvoorbeeld westerse partijen genieten ex-jihadgangers als ‘zij die er echt geweest zijn’ wél legitimiteit onder de doelgroep van IS. Wat dat betreft zijn westerse jihadgangers niet alleen maar een aanwinst voor IS. Op termijn kunnen ze een achilleshiel worden.”

ReactiesReageer