Theodoros is een bekende tragedie-acteur uit de vierde eeuw voor Christus, de piektijd van het klassieke Griekse theater. Bij de Oude Grieken is deze performer vooral geliefd om zijn geweldige vocale talenten. Zijn naam betekent letterlijk ‘godsgeschenk’ en daar kan hij zich wel in vinden. Kennislink gaat met Theodoros in gesprek over acteren in de Klassieke Oudheid, waarbij de tragedie de belangrijkste is onder de podiumkunsten.
Hoe bent u in het acteursvak gerold?
“Dat is een familiekwestie. Tragedieacteurs en tragedieschrijvers komen vaak uit dezelfde families. We leren de fijne kneepjes van het vak van vader op zoon maar de kunst blijft geheim, om de markt niet te overspoelen. We worden al van jongs af aan getraind en klaargestoomd voor dit mooie vak.”
In de 5e eeuw was de tragedieschrijver ook acteur maar in uw tijd is er meer onderscheid ontstaan tussen die twee. Wat vindt u hier van?
“Het is een hele goede ontwikkeling dat tragedieschrijvers het acteren steeds meer gaan overlaten aan de professionals. Neem nu Aeschylos (525 v.Chr. — 456 v.Chr.), de oudste van de drie bekendste tragediedichters.”
“Een goed tragedieschrijver, en zijn stuk Perzen is met name boeiend omdat hij als krijgsheer zelf de slag bij Marathon en de zeeslag bij Salamis tegen de Perzen heeft meegemaakt. Maar dat maakt je nog geen acteur! Terwijl Aeschylos wel zelf de twee hoofdrollen vervulde: die van de Perzische koningin en haar zoon Xerxes. Deze belangrijke personages kunnen beter vertolkt worden door een professional zoals ik.”
“De andere twee bekende tragedieschrijvers, Sophocles (496 v.Chr. – 406 v.Chr.) en met name Euripides (ca 480 v Chr. – 406 v. Chr.), hebben zich meer gericht op het schrijven dan op acteren. Tegenwoordig worden zelfs stukken van Euripides speciaal voor mij aangepast om mijn zangkwaliteiten extra goed tot hun recht te laten komen.”
“De filosoof Aristoteles (384 v. Chr. – 322 v. Chr.) heeft hiermee mooi het nakijken. Hij heeft het niet zo op sterren, weet je. Het plot is volgens hem belangrijker dan de personages die wij, de acteurs, neerzetten. Pfff, gelukkig is hij nog een van de weinigen met deze ouderwetse visie…”
Zou u niet eens een luchtigere rol willen spelen?
“Absoluut niet! Komedieacteurs worden een stuk minder serieus genomen. Ze kunnen bijvoorbeeld geen prijs winnen bij de toneelwedstrijd tijdens de Dionysiafeesten. Alleen de hoofdrolspelers uit de tragedies kunnen meedingen naar deze Oscar van de Klassieke Oudheid. Winnaars schrijven de geschiedenis nietwaar, en daar doe je het toch voor.”
“Daarnaast lopen komedieacteurs er bij als idioten. Ze dragen een soort vleeskleurige broek met een grote fallus er aan vastgemaakt, om het effect van naaktheid te creëren. Heel grappig maar ik neem mezelf iets serieuzer. Ik zou ook niet met opgevulde billen, buik en borsten willen rondlopen, zogenaamd voor het komische effect. Nou, hilarisch.”
Maar u draagt wel een masker. Dat vindt u niet vervelend?
“Nee, dat is iets heel anders! De maskers dragen we om extra uitdrukking te kunnen geven aan ons personage en ze voor het publiek, dat wat verder zit, zichtbaar te maken. Aan de moderne tragedie doen naast de hoofdrolspeler nog twee acteurs mee. Maar er zitten meer dan drie personages in het toneelstuk waardoor de acteurs meerdere rollen moeten spelen. Er kunnen echter nooit meer dan drie acteurs tegelijk op het podium staan.”
Reliëf van theatermaskers
wiki commonsWaarom dat dan?
“Omdat de maskers onze mimiek verbergen. Als je de monden niet ziet bewegen is een gesprek van meer dan drie figuren niet meer te volgen. Naast de acteurs dragen ook de 12 tot 15 koorleden, de achtergrondzangers en dansers, een masker. Het koor reageert met verschillende emoties op wat er tussen ons acteurs gebeurt.”
“Ze bidden zelfs tot de goden als de situatie echt penibel wordt. Hun bijdrage kun je eigenlijk wel een beetje zien als filmmuziek. Het is een bijrol maar zonder de filmmuziek is een film helemaal niets. Dan voel je als toeschouwer de spanning niet, of de emotie. Dan is er alleen maar een diepe leegte.”
Over het koor: de leden moeten het burgerschap bezitten. Is dat niet discriminerend?
“Nee, dat heeft niets met discriminatie te maken, positief of negatief. Voor de acteurs maakt het bijvoorbeeld niet uit of ze wel of geen burger zijn van de stad waar ze optreden. Voor het koor is het een ander verhaal: dat bestaat uit jongens die de god Dionysus eer bewijzen uit naam van hun stad en dat gaat nu eenmaal lastig als je geen onderdeel bent van die stad.”
Op verschillende afbeeldingen, zoals een reliëf met de komedieschrijver Menander (342-290 v. Chr.), zien we vrouwen staan. Wat doen zij backstage?
“Uhm, nou, eigenlijk is dat niet zo netjes haha. Zoals je misschien wel weet is acteren een mannenzaak. Ook de vrouwenrollen worden uitgebeeld door mannen. Met name mannen die een goede hoge zangstem hebben zijn geschikt voor het vertolken van dramatische vrouwenrollen zoals die van Sophocles’ Electra.”
“Of rollen als die van de wat verwijfde koning Menelaos in Euripides’ Helena. De lieftallige dames op het reliëf zijn dus geen toneelspeelsters. Officieel zijn het onze kleedsters maar officieus hebben ze een andere naam. Tegenwoordig noemen jullie dat groupies als ik me niet vergis…”
Wat vindt u het moeilijkste aan toneelspelen?
“Misschien komt het door het woord ‘spelen’ maar vooral in het verleden werd toneelspelen nog wel eens onderschat. Gelukkig dat wij tragedieacteurs tegenwoordig prijzen kunnen winnen voor onze acteerkunsten, waaruit waardering spreekt voor ons vak. We moeten namelijk niet alleen verschillende rollen spelen binnen de tragedie.”
“We moeten ook voor elk personage andere bewegingen maken en, nog moeilijker, een ander stemgeluid opzetten. Dit om de verschillen tussen de personages geloofwaardig te maken voor het publiek. Met alleen het wisselen van je masker en kostuum overtuig je niet als acteur. Deze stemvervorming is vrij pittig en daarom is acteren zeker niet voor iedereen weggelegd!”
Theater in Delphi
wiki commonsHoe komt het toch dat uw schitterende stemgeluid helemaal tot boven in het theater reikt?
“Nu heb ik van mezelf natuurlijk een fenomenaal bereik maar ik word ook wel een beetje geholpen. Zowel de koorleden als wij, de acteurs, dragen de al eerder genoemde maskers om onze verschillende rollen uit te beelden.”
“Deze maskers zijn gemaakt van aan elkaar gelijmde lappen en bedekken het hele hoofd. Het masker is als het ware een klankkast waardoor het geluid, dat door de open gemaakte mond komt, extra ver reikt. Daarnaast is de akoestiek van de Griekse theaters fenomenaal. Ze worden vaak in een dal gebouwd waardoor het geluid automatisch tot aan de bovenste tribunes wordt gedragen.”
Uw zangkunsten zijn allom geprezen maar welke collega bewondert u zelf?
“Oh, dat is Timotheos van Zakynthos, zonder twijfel. Deze acteur vertolkt vrij geniaal de rol van de krijgshaftige Ajax in de gelijknamige tragedie van Sophocles. En dan met name de scène waarin deze held zelfmoord pleegt. De manier waarop Timotheos zich, als Ajax, van het leven beroofd door zich in zijn zwaard te storten is niet alleen fysiek erg zwaar maar hij speelt het ook zeer overtuigend. Hij heeft niet voor niets de bijnaam De Slachter gekregen!
“In de toekomst zal de acteur Appollogenes (3e eeuw voor Christus) veel bewondering gaan oogsten vanwege zijn imposante fysiek. Deze man zal zeer treffend tragische helden zoals Herakles en Achilleus spelen. Maar ja, wat wil je, hij zal zelfs een bokswedstrijd in Alexandrië winnen. Niet gek dat deze krachtpatser van de Oudheid een voorkeur zal hebben voor stukken waarin hij zijn spierballen kan laten rollen.”
En tot slot: weet u al wat u wilt gaan doen na uw toneelcarrière?
“Beroemde acteurs zoals ik worden overladen met lof, eer en de prijswinnaars onder ons ontvangen een hoog salaris. Koningen en andere hoge staatslieden worden graag met ons gezien en overladen ons met bescherming en hulp op allerlei vlakken. En op dat laatste mik ik mijn toekomstpijlen. De acteur Thettalus, die voor het hof van Alexander de Grote op diplomatieke missies gaat, is mijn voorbeeld. Zo’n politiek baantje lijkt mij ook wel wat. En daarnaast kunnen nog meer privileges en status nooit kwaad natuurlijk. Acteurs worden niet voor niets ijdel genoemd…”: