Het debat over geo-engineering

Ideeën om met technische ingrepen de opwarming van het klimaat tegen te gaan zijn er genoeg. Maar moeten we dat wel willen? De argumenten die we af moeten wegen.

8 januari 2014

In december 2013 bracht het Rathenau-Instituut een omvangrijk rapport uit over de voors en tegens van klimaatengineering of geo-engineering, zoals dit gesleutel aan het klimaat ook wel genoemd wordt. Wat zijn de argumenten die we af moeten wegen?

Dit artikel hoort bij een 5-delige serie over klimaat-engineering.

Deel 1: IJzervreters in de oceaan
Deel 2: Peridotieten zijn gek op CO₂
Deel 3: Een parasol voor de aarde
Deel 4: Schuilen onder een scherm van stof
Deel 5: Wolken bleken – een wit jasje tegen de zon

Het gevoel van urgentie

Veel tegenstanders van klimaatengineering zijn bang dat de drang om de CO₂-uitstoot te verminderen afneemt, zodra het mogelijk blijkt om de temperatuur te reguleren door aan andere knoppen te draaien.

Aan de andere kant lijkt bijna iedereen wel in te zien dat we het op een andere manier niet gaan redden om de temperatuurstijging onder de (enigszins arbitraire) grens van twee graden te houden.

Een wereldwijde aanpak is vereist, maar elke klimaattop opnieuw blijkt dat sociale en politieke factoren het maken van doortastende afspraken in de weg staan. En misschien neemt het gevoel van urgentie juist wel toe, als blijkt dat er draconische maatregelen nodig zijn.

Om welke technieken gaat het?

Technologieën om de opwarming van de atmosfeer tegen te gaan zijn grofweg onder te verdelen in twee groepen:

Het verwijderen van CO₂ uit de lucht, bijvoorbeeld door de oceanen met ijzerdeeltjes te bemesten of gemalen olivijn over de aarde te verspreiden.
Het weerkaatsen van zonlicht, bijvoorbeeld door spiegels in de ruimte te brengen, stofdeeltjes in de stratosfeer te verspreiden, of de hoeveelheid en samenstelling van wolken te veranderen. Het Rathenau-Instituut ziet op deze laatste groep technologieën voorlopig het liefst een verbod, omdat de risico’s en onzekerheden nog te groot zijn.

Regionale effecten

Sommige voorgestelde technologieën, zoals stofdeeltjes in de lucht brengen om zonlicht tegen te houden, hebben sterke bijwerkingen. Er zou op sommige plekken meer regen kunnen vallen, op andere plaatsen juist droogte kunnen optreden.

Op dit moment is het nog niet goed te zeggen wat het effect precies zal zijn, en welke landen in dit geval met grote neerslagveranderingen te kampen zouden krijgen. Of het wegnemen van de onzekerheid het probleem oplost is echter nog maar de vraag. Landen die de klos zijn zullen zich natuurlijk (en terecht) gaan verzetten. Er worden wel oorlogen gevoerd over futielere zaken..

Het is onnatuurlijk?

Ingrijpen in het klimaat is onnatuurlijk! Handen af van de natuur! Dit is eerder een gevoelsmatig dan een rationeel argument – maar daarom niet minder geldig. Wat er wel tegenover gesteld kan worden is dat we allang aan het ingrijpen zijn. Ook de uitstoot van broeikasgassen die de opwarming van de aarde veroorzaakt is een vorm van klimaatengineering, zij het onbedoeld.

Onnodig en duur?

Niet alleen verstokte ontkenners van klimaatverandering zullen roepen dat ingrijpen onnodig is – want waarom een oplossing inzetten voor een niet-bestaand probleem? – ook wetenschappers die wel overtuigd zijn van de opwarming van de aarde door menselijk toedoen, zijn niet allemaal even pessimistisch over de toekomst. Uiteindelijk komt het er op neer dat er een afweging gemaakt moet worden: zijn de eventuele bijwerkingen van klimaatengineering schadelijker dan de opwarming gewoon door laten gaan?

En weegt de prijs er tegenop – of mag je de kosten helemaal niet mee laten wegen in een debat als dit? Uiteindelijk zal veel afhangen van de vraag hoe snel de temperatuurstijging door gaat zetten. Veel experts pleiten in elk geval voor voortzetting van het onderzoek, in de hoop een ‘plan B’ klaar te hebben liggen als de nood aan de man komt.

Baat het niet dan schaadt het niet?

Kooldioxide uit de lucht verwijderen heeft op het eerste gezicht minder bijwerkingen dan het geknoei aan wolken en luchtlagen. Hoe de aarde reageert op minder CO₂ weten we immers allang. Deze technieken stuiten dan ook op minder weerstand, maar zijn ook een behoorlijk stuk minder effectief. De technologieën werken langzaam, kosten vaak veel geld en energie, en vergen in sommige gevallen enorme oppervlaktes aan land.

João Pimentel Ferreira, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Of er inderdaad geen bijwerkingen zijn hangt bovendien af van welke techniek je voor ogen hebt. De inzet van kunstbomen (nepbomen die CO₂ uit de lucht filteren) of een gesteente als olivijn (dat CO₂ absorbeert) lijkt behoorlijk veilig. Een techniek als ijzerfertilisatie, waarbij men de algenpopulatie in zee laat toenemen door ijzer aan het water toe te voegen, is echter een behoorlijk ingreep in het ecosysteem, waarvan de effecten moeilijk voorspelbaar zijn.

Voorlopig verbod

Het Rathenau-Instituut pleit zelf voor een voorlopig verbod op het inzetten van technieken die de zon reflecteren. Een verantwoorde invoering kan pas als de risico’s en onzekerheden in kaart zijn gebracht, vindt het Instituut, en het is belangrijk dat de gevolgen niet voor rekening komen van arme landen of toekomstige generaties. Hiervoor is eerst internationale regulering en afstemming nodig. Voortaan bij elke de klimaattop dus ook een klimaatengineeringtop organiseren lijkt een goed idee. En dan maar afwachten wat daar voor doortastends uit gaat komen…

Bron