lezersvraag maken vogels muziek

In de lente en zomer wekt het prachtige gezang van een merel of een
nachtegaal je soms in alle vroegte. Later hoor je steeds meer vogels
hun liedjes door elkaar heen zingen. Je kunt uren naar hun melodieën
liggen luisteren. Maar is het ook echt muziek?

28 november 2014

“Ja, het is muziek”, zegt Henkjan Honing, hoogleraar Muziekcognitie aan de Universiteit van Amsterdam. “We luisteren ernaar, en als we het mooi vinden noemen we het muziek. De luisteraar speelt daar de hoofdrol in. Net zoals iemand die uren naar een leeg vel papier staart, kan zeggen dat dat kunst is. Zo bekeken is het gezang van vogels muziek, per definitie althans.”

illustratie bij vraag uit eerste vragenboek van Kennislink Maken vogels muziek?
Frank Landsbergen

Maar daarmee komen we natuurlijk niet verder, erkent Honing. “De vraag is of het ook muziek is voor de vogels zelf.” Zijn onderzoek richt zich daarom op muzikaliteit in plaats van op muziek. “Om muziek op dezelfde manier te waarderen en te onderscheiden moeten vogels een aantal dingen kunnen. Je kunt daarbij denken aan relatief gehoor, het herkennen van een melodie, los van de absolute toonhoogte waarop gezongen wordt. En aan maatgevoel, het horen van een regelmatig tempo (de ‘beat’) in een variërend ritme. De vraag is of vogels die aspecten net als mensen kunnen onderscheiden.”

Absoluut gehoor

Honing doet aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar muziekcognitie bij mensen en andere dieren. De eerste resultaten zijn interessant. “Voor zover we nu weten hebben vogels, in tegenstelling tot de meeste mensen, een absoluut gehoor. Dat betekent dat ze een melodie niet meer herkennen als het net even hoger of lager dan anders is. Als ik een liedje als Altijd is Kortjakje ziek net iets hoger zing, herkennen mensen nog steeds de melodie. Maar het gehoor van zangvogels werkt zo niet. Zij zouden het liedje niet meer herkennen.”

Deze vraag verscheen eerder in het eerste Kennislinkvragenboek Waarom worden mannen kaal? – 101 slimme vragen

Mei 2014 verscheen het tweede Kennislinkvragenboek Waarom drinken we zoveel koffie?.

Een ander verschil tussen vogelzang en onze eigen, westerse muziek, is dat vogelzang eigenlijk geen harmonische structuren kent. Honing: “Wetenschappers hebben de zang van een nachtegaal eens helemaal geanalyseerd. Daarin waren nauwelijks harmonische relaties te vinden zoals in de muziek van Bach of Beethoven.”

Maatgevoel

De meeste onderzochte vogels missen volgens Honing dus gevoel voor melodie en harmonie. Maatgevoel, het kunnen ‘meetellen’ met een liedje, is een ander belangrijk aspect van muzikaliteit. “Onderzoek heeft aangetoond dat sommige vogels, zoals papegaaien en parkieten, en mogelijk ook zangvogels, wel degelijk maatgevoel hebben. En dat is een belangrijke bouwsteen van muzikaliteit.”
Maar naast dat maatgevoel missen vogels dus een deel van de essentiële vaardigheden om echt muzikaal te zijn. De functie van zang bij vogels is ook vooral om hun territorium af te bakenen en om vogels van het andere geslacht aan te trekken. “Zo bekeken zijn vogels niet muzikaal op dezelfde manier als mensen dat zijn.”
Dat wij mensen vogelzang soms wel ervaren als muziek, is niet vreemd, vindt Honing: “Mensen projecteren zich een ongeluk. We hoeven maar naar een wolk te kijken om er een gezicht in te zien. Dat doen we met die vogelzang net zo.”