Naar de content

Massaal aan de mensburger?

De mogelijk- en onmogelijkheden van kweekvlees

Flickr.com, Alexis Mialaret via CC BY-NC-ND 2.0

Sinds de presentatie van de eerste hamburger van kweekvlees enkele weken geleden lijkt het slechts nog een kwestie van tijd voor kweekvlees de supermarktvriezers bereikt. Maar is dat wel zo? En kan kweekvlees inderdaad voor een betere wereld zorgen?

Het leek iets wat rechtstreeks uit een science fiction film kwam: de labhamburger die vorige maand door de Maastrichtse fysioloog Mark Post in Londen gepresenteerd werd. Toch kwam die burger bepaald niet uit de lucht vallen: zoals eerder al op Kennislink te lezen was zijn onderzoekers al een poosje bezig van stamcellen vlees te kweken.

Jek of jammie? De eerste gekweekte hamburger bevatte naast spierweefsel van een koeienstamcel, natuurlijke kleurstoffen (rodebietensap en saffraan) en broodkruimels voor extra stevigheid.

Liza Cornet voor NEMO Kennislink

Dat dat nu gelukt lijkt is lijkt niet alleen voor de onderzoekers in kwestie reden voor een feestje, maar ook voor vele anderen: van dierenbeschermers tot lekkerbek.

Minder dierenleed

Vlees uit een laboratorium heeft namelijk de nodige voordelen boven slachtvlees. Allereerst gaat er geen dierenleed mee gepaard. Ook is het milieuvriendelijker dan ‘gewoon’ vlees. Zo kan kweekvlees op één procent van de landbouwgrond die nu gebruikt wordt in de veehouderij gemaakt worden, zouden er zo’n 85% minder broeikassen de wereld ingaan en ligt het watergebruik ervan aanzienlijk lager, zo laat onderzoek door Hanna Tuomisto van de Universiteit van Oxford zien.

Ook zouden vee- en gevogelteziekten, inclusief ziekten die ook op mensen kunnen overslaan zoals BSE en vogelgriep, iets van het verleden kunnen zijn, omdat die veel gemakkelijker te beheersen zouden zijn in een lab. Hierdoor zou kweekvlees in tegenstelling tot ‘gewoon’ vlees geen antibioticasporen hoeven te bevatten.

Mens of handburger?

Kweekvlees zou bovendien culinaire voordelen kunnen hebben: ook de meest fervente carnivoren onder ons eten nu geen vlees van beschermde diersoorten. Met stamcelvlees zou die beperking in een wip op te heffen zijn. Sterker nog, we zouden zelfs mensenvlees kunnen gaan eten, zonder daarvoor geweld te hoeven toepassen, door simpelweg wat weefsel uit iemands huid te verwijderen en die dan te laten groeien. De term mensburger en handburgers zijn wat dat betreft al gevallen.

Aan de andere kant, vonden de eerste proevers de burger nog niet erg sappig, mede omdat het vlees geen vet bevatte. Maar dat zou wellicht op de langere termijn verholpen kunnen worden. En voor de afvallers onder ons zou het gebrek aan vet misschien juist wel eens een voordeel kunnen zijn. Niet onbelangrijk in een wereld waarin obesitas en overgewicht steeds vaker een probleem is.

Bye, bye honger?

Al was de Nederlandse uitvinder en patenthouder van kweekvlees, Willem van Eelen, juist vooral bezield door het tegenovergestelde: hongervermindering. In 2010 vertelde de toen 86-jarige op een bijeenkomst in Science Center Nemo dat dankzij kweekvlees een snel groeiende wereldbevolking toch geen honger zou hoeven te leiden. Dit omdat een stemcel oneindig gedeeld zou kunnen worden. Voor iemand die zijn jeugd in een Jappenkamp doorbracht was dit een belangrijk motief om zich op kweekvlees te storten.

Kweekvlees =‘nee-vlees’?

Is het dan allemaal rozegeur en maneschijn dus waar het kweekvlees betreft? Nou, dat ook weer niet, zo lijkt het. Allereerst is het maar de vraag hoe populair kweekvlees uiteindelijk zal worden. Zo werd in de Sydney Morning Herald al spottend naar de hamburger verwezen als “Frankensteinburger”. Er wordt dan ook gevreesd dat sommige burgers er helemaal niet happig op zullen zijn hun tanden in een ‘in vitro vlees’ burger te zetten, bang als ze zijn voor nog niet in kaart gebrachte bijwerkingen.

Al denkt Henk Jochemsen, ethicus en bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Wageningen Universiteit, dat dit wel mee zal vallen: “Het Frankenstein effect heeft te maken met manipulatie van de natuur. Maar dat is hier niet het geval. Het is net als met stamcellen: er worden weefsels gekweekt. Terecht hoor je daar weinig bezwaren tegen,” zo vertelde hij eerder in het Reformatorisch Dagblad.

Collega-filosofe en ethicus Cor van der Weele deelt zijn optimisme: „Meestal is er eerst de technologie en daarna de ethiek die moeilijk gaat doen, zo van: Ho, stop, bezwaar! Maar bij dit project is het andersom. Zo zitten dierenbeschermers juist om kweekvlees te springen.” Al blijft het dan natuurlijk nog wel de vraag of ze die ook zelf gaan eten.

Fopburgers

Daarbij is er pittige concurrentie van steeds beter wordende vleesvervangers, die ook steeds meer naar echt vlees smaken, zoals die van de Vegetarische Slager. Tijdens de presentatie van de ‘kweekburger’ in Londen, organiseerde de Vegetarische Slager zelfs een proefwedstrijd om te bewijzen dat hun ‘fopburger’ toch echt lekkerder was.

Winkel in Den Haag van de Vegetarische Slager, een firma die probeert de smaak van vlees zo dicht mogelijk te benaderen met haar organische producten. Volgens de Britse krant The Independent doet ze dit met zoveel succes dat binnenkort het eind van vlees weleens in zicht zou kunnen zijn. Wikimedia Commons, Joris via CC BY-SA 4.0

Persoonlijke ethiek en religie

Aan de andere kant zou de markt voor kweekvlees wel eens groter kunnen worden dan die van gewoon vlees. Want als er geen dieren voor geslacht hoeven te worden gaan stiekem naar echt vlees snakkende vegetariërs wellicht massaal aan het kweekvlees.

Ook zouden er voor kweekvlees wel eens minder religieuze beperkingen kunnen gelden dan voor gewoon vlees. Zo gaf rabbi Lody van de Kamp al aan kweekvlees koosjer te vinden. En als het in de toekomst uit DNA in plaats van stamcellen gemaakt zou worden dan zouden joden zelfs varkensvlees kunnen eten wat hem betreft.

En Islamdeskundige Monzer Kahf gaf “in een voorlopige mening” op Onislam.net aan kweekvlees als halal
te zien, omdat “een paar cellen weghalen het dier niet bezeert en dus niet onder slachten valt” en “de technologie ingezet kan worden om een groeiende wereldbevolking te voeden.”

In een wereld waar de meerderheid van de bevolking religieus is, kunnen de overtuigingen van religieuze leiders de acceptatie van kweekvlees flink beïnvloeden.

James M. Thorne, Flickr.com

Maar ook als kweekvlees inderdaad bij velen van ons op tafel gaat komen zou het niet alleen oplossingen kunnen bieden, maar ook nieuwe problemen kunnen introduceren.

Nieuwe issues

Zo vreesden deelnemers aan een eerdere discussie over kweekvlees dat de vleeseter van nu straks gewoon meer vlees gaat eten, uit zowel dieren zelf als uit hun stamcellen. Waardoor de belasting op het milieu groter in plaats van kleiner zou kunnen worden.

Ook zou er een ‘kweekkloof’ kunnen ontstaan tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden, waardoor die laatste ook geen vlees meer kunnen exporteren, zoals nu bijvoorbeeld Botswana veel doet met rundvlees.

Hoogleraar filosofie in Wageningen Michiel Korthals vraagt zich bovendien af wat vleesboeren zullen moeten gaan doen. En hoe zit het eigenlijk met melkkoeien? De helft van alle geboren kalfjes zijn mannetjes, die nu nog geslacht worden voor vlees.

Landschap

Ten slotte lijkt het erop dat de stamcellen gekweekt zullen moeten worden in algensoep. In het geval van massaproductie van kweekvlees betekent dit dat we misschien wel flink zullen moeten gaan investeren in vijvers of daken met algensoep of in bioreactors waarin dergelijke processen zullen plaatsvinden. In een samenleving waar sommige mensen windmolens al als een ernstige vorm van landschapvervuiling zien is het de vraag hoe enthousiast hier op gereageerd zal worden.

Kennen we straks naast vleesvrije menu’s ook kweekvleesvrije maaltijden?

Liza Cornet voor NEMO Kennislink

Vega of juist ‘kwetariër’?

Al met al lijkt het vooralsnog onwaarschijnlijk dat de hele samenleving massaal aan het kweekvlees zal gaan. Eerder zal het het aanbod wellicht diverser maken. Zodat we in de toekomst wellicht niet alleen rekening houden met vegetariërs en mensen met allergieën als we gaan koken voor gasten, maar ook met eventuele kweekvleesvermijders – en het die avond mogelijk toch geen pandavlees wordt, maar iets ouderwets als ‘gewone’ kip in pindasaus of zelfs gewoon lekker tahoe.

**
Zou jij kweekvlees willen eten? Laat het ons weten via de webdiscussie
over dit onderwerp.