Het nieuwe Rijksmuseum maakt op allerlei manieren duidelijk dat het niet alleen een kunsthistorisch museum is, maar de hele geschiedenis van Nederland wil vertellen. De uitgave van het boek ‘De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen’ past daar helemaal bij.
Terwijl de Nederlandse politiek jarenlang steggelde en debatteerde over een nieuw te bouwen Nationaal Historisch Museum in Arnhem, werd er in Amsterdam stilletjes jarenlang aan zo’n museum gewerkt. Dat werd niet een plek met vage thema’s zoals ik & wij, water & land of oorlog & vrede, maar een klassiek gebouw waar aan de hand van historische voorwerpen de geschiedenis van Nederland wordt verteld.
Zo verscheen onlangs het prachtige boek ‘De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen’. Deze uitgave ter gelegenheid van het nieuwe Rijksmuseum is gemaakt naar het voorbeeld van het in 2011 verschenen ‘Geschiedenis van de wereld in 100 voorwerpen’. Dat boek nam de lezer aan de hand van de collectie van het beroemde British Museum in Londen mee op een fascinerende tocht door de wereldgeschiedenis. Nu neemt het Rijksmuseum de lezer aan de hand van zijn eigen collectie mee op een tocht door de veelzijdige Nederlandse geschiedenis.
Kunst en geschiedenis
Er komen uiteraard schilderijen van Rembrandt, Appel en Vermeer langs. Maar ook een poppenhuis, een beeldje van een Hollandse graaf, een katholieke miskelk en een jas uit een concentratiekamp. Aan de hand van elk voorwerp vertelt Gijs van der Ham, senior conservator bij de afdeling Geschiedenis van het nieuwe Rijksmuseum, een verhaal dat typerend is voor een bepaalde periode uit de Nederlandse geschiedenis.
Neem het beeldje van de Hollandse graaf. Het is een van de 55 centimeter hoge grafbeeldjes op het praalgraf van Isabella van Bourbon, die in 1465 stierf op doorreis van Gorinchem naar Gent. Het waren oorspronkelijk vierentwintig beeldjes van edellieden. Dit beeldje stelt Albrecht van Beieren voor, Isabella’s overgrootvader. Albrecht was al lang dood toen het beeldje van hem werd gemaakt.
Hij stond op het graf om het belang van de Bourgondische dynastie aan te geven. Hij bestuurde Holland, Zeeland en Henegouwen, een positie die later de hertogen van Bourgondië zouden bekleden. De Bourbon-dynastie was erg belangrijk voor de middeleeuwse geschiedenis van Nederland.
Oud en nieuw
Of neem bijvoorbeeld het schilderij ‘De Zielenvisserij’, geschilderd door Adriaen van de Venne in 1614. Hij geeft hiermee commentaar op de religieuze en politieke conflicten van zijn tijd. Er gebeurt van alles op dit bijna twee meter brede schilderij. We zien zowel protestanten als katholieken mensen opvissen uit het water. De protestanten zitten stabiel in hun bootje, maar de katholieke sloep lijkt bijna te zinken. Aan de protestantse kant (links) staat een boom in volle bloei, bij de katholieken is de boom bijna vergaan.
De Zielenvisserij, Adriaen van de Venne, 1614. Olieverf op paneel, h 98,5cm × b 187,8cm
Rijksmuseum, publiek domeinOp de oevers staan naast kerkelijk volk ook politieke leiders van de tachtigjarige oorlog tegen Spanje. Op de linkeroever onder andere Frederik Hendrik en Maurits, samen met protestantse vorsten uit Europa. Rechts staan de Spaanse landvoogden die de Zuidelijke Nederlanden bestuurden. Voor wie Van de Venne dit schilderij maakte en waarom is onbekend. Maar de boodschap is duidelijk. Oranje en het protestantisme hebben de toekomst.
De toelichting bij alle honderd voorwerpen uit dit boek is redelijk beknopt, maar daardoor niet minder deskundig en duidelijk. De voorwerpen vertellen min of meer een chronologisch verhaal. Hoewel het eerste voorwerp, het schilderij ‘De Elisabethsvloed’ uit 1490 niet het oudste is. Het beeld een dramatische overstroming in de omgeving van Dordrecht uit. Het is gekozen als proloog, omdat de strijd van de Nederlanders tegen het water een van de belangrijkste rode draden in onze geschiedenis is.
Oud West, Thuis Best (Arno Coenen, 2007)
RijksmuseumGeen Romeinen
Ook het laatste voorwerp uit het boek is bijzonder. Het is het tegentablau ‘Oud West Thuis Best’, van kunstenaar Arno Coenen uit 2007. Het tablau verwijst naar allerlei hedendaagse ontwikkelingen als immigratie en multiculturele samenleving. Centraal staan twee kickboksers maar ook een portret van Willem van Oranje. De zijkanten bestaan uit traditionele Marokkaanse tegeltjes maar de drie kruisen van Amsterdam zijn ook duidelijk zichtbaar. In de Arabische tekst staat onder andere: ‘Maar het zijn wel ònze Marokkanen.’
Het oudste voorwerp uit het boek is een stenen reliëf met de apostel Petrus afkomstig van de abdijkerk van Egmond uit omstreeks 1140 (hoewel de steen al sinds ca. 900 als sarcofaag-deksel fungeerde). De vroegste geschiedenis van ons land, de prehistorie, de Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen, ontbreken jammer genoeg in het boek. Om de eenvoudige reden dat voorwerpen uit deze tijd zich niet in de collectie van het Rijksmuseum bevinden.
Maar ondanks deze onvermijdelijke tekortkoming heeft Van der Ham een schitterend werk afgeleverd. Eindelijk is het verleden van Nederland op één plek te vinden. De voorwerpen en beschrijvingen geven een haast tastbaar beeld van onze geschiedenis. Eigenlijk is het jammer dat het er ‘maar’ honderd zijn.