Naar de content

Oosten Turkije schudt op zijn grondvesten

Een kaart waar te zien is dat de Arabische plaat noordwaarts beweegt, en tegen Eurazië botst.
Een kaart waar te zien is dat de Arabische plaat noordwaarts beweegt, en tegen Eurazië botst.
U.S. Geological Survey, National Earthquake Information Center via wikimedia commons, public domain

Het oosten van Turkije werd zondag 23 oktober getroffen door een aardbeving met een momentmagnitude van 7,2. Het epicentrum lag net ten noorden van de stad Van, en iets ten zuiden van de grotere stad Ercis die het zwaarst getroffen werd. Waardoor werd de beving veroorzaakt?

Arabia komt naar ons toe

Aardbevingen komen veelvuldig voor in Turkije. Dit komt door de ligging van het land op de Anatolische Plaat (of het Anatolische Blok), dat ingeklemd zit tussen de naar elkaar toe bewegende Euraziatische en Arabische platen. De microplaat Arabia beweegt met ongeveer 25 mm per jaar naar het noorden, en wringt zich op deze manier tussen Turkije en Iran in. Het duwt daarbij het Anatolische Blok naar het westen, richting Griekenland. De meeste aardbevingen in Turkije vinden dan ook plaats langs de grenzen van het Anatolische Blok: de grote Noord-Anatolische Breuk die richting Istanbul loopt, en de Oost-Anatolische Breuk.

Een kaart waar te zien is dat de Arabische plaat noordwaarts beweegt, en tegen Eurazië botst.

De Arabische plaat beweegt noordwaarts, en botst daarbij tegen Eurazië.

 U.S. Geological Survey, National Earthquake Information Center via wikimedia commons, public domain
Eén grote klap in Istanboel?

Van 1939 tot 1999 vonden bevingen voornamelijk plaats langs de Noord-Anatolische breuk, waarbij de activiteit zich in de loop der tijd van het oosten naar het westen verplaatste. De angst in Turkije is dan ook dat het niet lang meer duurt voor een flinke aardbeving bij Istanboel zal plaatsvinden. Vorig jaar toonden Tobias Hergert en Olivier Heidbach van de Universiteit van Karlsruhe aan dat de kans daarop inderdaad redelijk groot is. Met computermodellen berekenden zij de spanning die zich in de loop van de tijd langs dit deel van de breuk moet hebben opgebouwd. Gelukkig achtten ze de kans dat deze spannning zich met een aantal kleinere bevingen zal ontladen groter dan de kans op één grote klap.

Oost-Anatolisch Plateau

De aardbeving van 23 oktober hield zich niet aan dit patroon, maar vond plaats ten oosten van het Anatolische Blok, op het Oost-Anatolische Plateau. Dit betekent overigens niet dat de lokatie van de beving een enorme verrassing is: op de kaart waarop de kans op aardbevingen wordt ingeschat voor de diverse regio’s van Turkije ligt Van in het meest risicovolle gebied.

Overlapgebied

Bij de noordwaartse beweging van Arabia ontstaan zijwaartse bewegingen langs de contacten met zowel het Anatolische Blok (rechtsom, ofwel dextraal) als met het Oost-Anatolische Plateau (linksom, ofwel sinistraal). Alleen met de punt botst Arabia frontaal op de Bitlis Suture zone (‘suture’ betekent ‘las’, het is een gebied waar een zee gesloten is doordat er in het verleden twee platen zijn gebotst). Deze frontale botsing levert opschuivingen en gebergten op. De stad Van ligt in het gebied dat door de dextrale beweging wordt beïnvloed, maar tevens in de Bitlis Suture Zone. De beving die hier plaatsvond werd dan ook veroorzaakt door een combinatie van beide mechanismen; De aardkorst schoof hier schuin omhoog langs de breuk.

Ondiep

Juist het langs elkaar bewegen van breuken levert voor gebouwen vaak de grootste problemen op. Daar komt bij dat de beving zwaar was (met een momentmagnitude van 7.2) en ondiep (op een diepte van ~5 km) plaatsvond. Dat laatste is normaal voor bevingen in zones waar delen van de aardkorst langs elkaar schuiven. De geringe diepte van de beving zorgt ervoor dat de energie die vrijkomt bij de beving vrijwel volledig aan het aardoppervlak merkbaar is en dus veel schade veroorzaakt. Wat dat betreft had het aantal slachtoffers nog veel groter kunnen zijn.

Bronnen:

Zie ook:

Dit artikel is een publicatie van Vrije Universiteit Amsterdam (VU)