Op zoek naar het ideale plaatje

Toeristentrekker

Net als bij andere producten die we consumeren speelt allereerst reclame een rol. Toeristische bestemmingen gebruiken promotie en marketing om onze beelden, en uiteindelijk ons koopgedrag, te beïnvloeden. Daarbij kan het om steden, regio’s, maar ook om hele landen gaan. Met aantrekkelijke foto’s maar soms ook met slogans proberen ze een mooi plaatje op te roepen van zichzelf. Neem Zwitserland, dat adverteert met de slogan ‘Switzerland, get natural’.

Ons beeld van een ander land – en de beslissing om dat al dan niet te gaan bezoeken – hangt ook af van het beeld dat media ervan schetsen. Zo is Oost-Europa voor veel mensen geen aantrekkelijke vakantieregio, op een paar populaire plekken en steden na. Volgens Leo Paul, sociaal geograaf en Oost-Europadeskundige aan de Universiteit Utrecht, associëren veel West-Europese toeristen Oost-Europese landen met conflicten, corruptie, monotone flatwijken, criminaliteit en onveiligheid. Die beeldvorming maakt het lastig voor de regio een grote toeristentrekker te worden, ook al heeft de regio veel te bieden: van prachtige berglandschappen als de hoge Tatra tot middeleeuwse kastelen en kleurrijke kerken.

Ook laten we ons vaak leiden door vrienden of andere bekenden die positief zijn over een bepaalde plek, zo blijkt uit onderzoek. Zij kunnen het weten, want zij zijn er geweest. Omdat de kans groot is dat ook zij bekende toeristentrekpleisters bezochten, zorgt hun positieve aanbeveling ervoor dat nog meer mensen dezelfde plekken gaan bezoeken. Tegen de tijd dat we afreizen naar onze vakantiebestemming zijn we dan bovendien ook al vaak flink ‘voorgeprogrammeerd’ met bepaalde beelden van die plek.

Roze bril

Dat we ons in ons reisgedrag laten leiden door (andermans) beelden van die plek is misschien ook niet zo gek. Vaak zijn we nog niet eerder op de plaats van bestemming geweest en weten we er dus niet zoveel over. Meer algemeen is het volgens sociaal geografen zo dat ons ruimtelijk gedrag niet slechts bepaald wordt door objectieve informatie over een plaats, maar vooral door het beeld dat we daarvan hebben. Om de wereld een beetje behapbaar te maken hebben we als het ware allemaal een mentale kaart in ons hoofd: een bepaald beeld van de werkelijkheid, dat weer gebaseerd is op eerdere ervaringen, die van anderen, wat we erover hoorden en lazen et cetera.

Die mentale kaart wordt vervolgens ons kompas. We vermijden ‘s avonds die ene wijk of we kiezen ervoor om wél naar Venetië te gaan, maar niet naar de ook prachtige stad Verona in dezelfde regio, maar veel minder bezocht. Volgens psychologen laten we ons in onze visies op bepaalde landen of culturen nogal eens door stereotypen of clichés leiden, omdat die te midden van heel veel informatie een bepaalde houvast geven. Zoals iemand die verliefd is door een roze bril naar de wereld kijkt, kijken wij ook allemaal op een speciale, subjectieve manier naar de wereld.

De blik van de toerist

Maar als ik eenmaal op mijn bestemming ben, dan kijk ik wel gewoon objectief naar wat er is, zeg je nu misschien? De Britse socioloog John Urry denkt van niet. Volgens hem kijkt de gemiddelde toerist met een speciale bril naar zijn nieuwe omgeving: de zogenaamde Tourist Gaze (‘toeristenblik’). In plaats van ons over te geven aan de nieuwe omgeving, jagen we vooral de geromantiseerde beelden na die we vooraf al hadden van de plek – en op basis waarvan we besloten die plek te bezoeken. Om die vervolgens vast te leggen met onze camera, zodat we dat beeld ook weer met anderen kunnen delen.

De manier waarop massatoerisme is georganiseerd bevordert ook dat gedrag: tours gaan naar de plekken die je ‘echt gezien’ moet hebben. Als ze ons naar locals meenemen zijn dat vaak mensen die aan ons exotische beeld van de plek voldoen. In Afrika zijn dat bijvoorbeeld Afrikanen die nog traditioneel leven, niet stedelingen met een pak. Veel gelegenheid tot ontspannen interactie is er daarbij vaak niet.

Tegelijkertijd is het natuurlijk niet zo dat elke toerist die een populaire bestemming aandoet precies in het hokje van de massatoerist past – of juist in dat van de wat meer avontuurlijke en onderzoekende reiziger. Niet elke toerist is immers even fanatiek in het najagen en reproduceren van de Tourist Gaze. Misschien ga je bijvoorbeeld je eerste dagen in Rome wel met een hop-on hop-off bus alle toeristische highlights af, om de laatste paar dagen in een rustig wijkje te belanden waar je met handen-en-voeten en haperend Italiaans gezellig je avonden doorbrengt met de lokale bevolking. Waardoor je alsnog een inkijkje krijgt in het leven van de gemiddelde Romaan, en je Italiaans er ook nog ‘ns flink op vooruit gaat.