Naar de content

Oppepper voor een uitgeput afweersysteem

Paula Biesta

Sommige virussen activeren het afweersysteem dusdanig dat het zichzelf uitput. Het resultaat is een chronische infectie, waarbij patiënten levenslang virusremmers moeten slikken. Het kan wellicht ook anders: geef het afweersysteem een zetje in de goede richting zodat het daarna op eigen kracht het virus kan opruimen.

Immunoloog André Boonstra richt zich met name op hepatitis B-virussen. “Het hepatitis B-virus heeft een hoge replicatiesnelheid over een lange periode”, vertelt hij. “Er komen dus voortdurend veel nieuwe virusdeeltjes bij. Negentig procent van de volwassenen raakt het virus desondanks zelf kwijt. In tien procent van de gevallen wordt de infectie echter chronisch. Bij kinderen is dat net andersom: het overgrote deel van de hepatitisinfecties bij kinderen wordt chronisch.”

En zo’n chronische situatie is gevaarlijk. Het virus deelt zich heel vaak en maakt daardoor heel veel signaalstoffen (antigenen) aan, die het afweersysteem ziet als een bedreiging. In reactie op die enorme hoeveelheid antigenen maakt het afweersysteem heel veel virusspecifieke afweercellen, met name T-cellen. Zo’n sterke immunologische reactie kan leiden tot schade aan de lever, waar het hepatitisvirus zich ophoudt. Om ernstige schade te voorkomen trekt het lichaam zelf aan de noodrem. Als het afweersysteem wordt blootgesteld aan een enorme hoeveelheid antigenen, raken de T-cellen uitgeput: ze verliezen het vermogen om te delen. Dat beperkt de schade aan de lever, maar zorgt er ook voor dat het virus nooit helemaal onschadelijk wordt gemaakt.

Een kijkje in het laboratorium van immunoloog André Boonstra.

Paula Biesta

Heractiveren

“Wij hebben geprobeerd dat uitgeputte afweersysteem weer te activeren”, vertelt Boonstra. “Dat activeren kan op twee manieren. De eerste is met behulp van exhaustionremmers. Een uitgeputte T-cel heeft aan de buitenkant allemaal zogenoemde exhaustionmarkers, signaalstoffen die overprikkeling van het afweersysteem voorkomen door de deling van T-cellen te remmen. Door die markers te blokkeren met antilichamen kun je de uitputting opheffen en wordt de reactie van T-cellen weer sterker.”

De tweede methode is door middel van TLR-stimulatie. TLR staat voor Toll-Like Receptoren. Dat zijn moleculen aan de buitenkant van een afweercel die structuren van ziekteverwekkers kunnen herkennen. Ze zijn als het ware de sensoren van het afweersysteem. Door deze sensoren te stimuleren, kun je het afweersysteem weer activeren.

Onderzoeker Rik de Groen bekijkt bloedcellen van patiënten met virale hepatitis onder de microscoop.

Paula Biesta

Langzaam opvoeren

Beide strategieën zijn potentieel risicovol. Overprikkeling van het afweersysteem ligt op de loer. Boonstra: “Met de bestaande therapieën zijn we in staat om het hepatitisvirus goed te onderdrukken, zodat er weinig virusdeeltjes in het bloed en de lever zitten. Maar het is zeer lastig om alle virusdeeltjes uit het lichaam te verwijderen. Je wilt het hepatitisvirus goed onderdrukken zodat er weinig virusdeeltjes in het bloed zitten, maar ze wel in de lever aanwezig zijn. Ons idee is om mensen eerst te behandelen totdat het virus bijna weg is en dan deze methode van heractivatie te gebruiken om het laatste zetje te geven. Bij klinische trials zullen we de dosis heel langzaam op moeten voeren.”

ReactiesReageer