Naar de content

Vaders en moeders geven verschillende mutaties door

Meer nieuwe genetische veranderingen in kind bij hogere leeftijd vader

Een foto van een gezin die poseert voor de foto. Het gezin zit op een bankje bij het strand.
Een foto van een gezin die poseert voor de foto. Het gezin zit op een bankje bij het strand.
Steve Polyak, via Wikimedia Commons CC BY-SA 2.0

Ouders geven meer door aan hun kinderen dan hun eigen genen. Ze geven ook nieuwe variaties in het DNA mee via veranderingen in hun sperma- of eicellen. Deze zogeheten de novo mutaties kunnen grote gevolgen hebben. Onderzoekers van het Radboud UMC in Nijmegen publiceerden gisteren in Nature Genetics dat vaders en moeders verschillende mutaties doorgeven aan hun nakomelingen.

Een foto van een gezin die poseert voor de foto. Het gezin zit op een bankje bij het strand.
Iedereen krijgt genetische veranderingen mee die de ouders zelf niet hebben. Steve Polyak, via Wikimedia Commons CC BY-SA 2.0

Ons eigen DNA is een combinatie van het DNA van onze ouders. De ene helft komt van je vader, de andere helft van je moeder. Maar in het DNA van iedereen zitten al bij de geboorte variaties die je bij geen van de ouders terugvindt. Dit zijn de novo mutaties; ‘nieuwe’ mutaties (veranderingen) die alleen het kind heeft. Maar nu lijkt het erop dat je deze nieuwe mutaties toch kunt traceren naar een van de ouders, ook al hebben zij die mutatie niet.

“Iedereen heeft ongeveer tussen de veertig en tachtig van deze de novo mutaties”, zegt Dr. Christian Gilissen, assistant professor bij de afdeling Humane Genetica van het Radboudumc in Nijmegen en onderzoeksleider van het team achter het artikel in Nature Genetics. Tachtig procent van deze nieuwe mutaties is afkomstig van de vader. Normaal gesproken heb je evenveel kans om een gen van je vader of je moeder te krijgen. Maar bij de novo mutaties is de verhouding 4:1.

Dat is niet zo vreemd, aldus Gilissen. “De novo mutaties ontstaan in de geslachtscellen, dus in de spermacellen en de eicellen. Maar in tegenstelling tot eicellen, worden spermacellen doorlopend vernieuwd. Dat betekent dat het DNA in spermacellen steeds weer wordt gekopieerd. En hoe vaker je kopieert, hoe groter de kans op foutjes.”

De mutaties waar het hier om draait zijn heel kleine veranderingen, zogeheten puntmutaties. DNA is een extreem lang molecuul dat is opgebouwd uit vier verschillende ‘letters’: A, T, G en C. Als een letter wordt vervangen door een andere letter is dat een puntmutatie. Waar bijvoorbeeld bij de ouders een A zat, zit bij het kind opeens een G.

Mentale beperkingen

We hebben ongeveer zes miljard letters in ons DNA. Toch kunnen de gevolgen van slechts enkele veranderde letters enorm zijn. “In Nijmegen werken we aan de genetische oorzaken van verstandelijke beperkingen en we weten dat die voortkomen uit de novo mutaties. Maar ook autisme, schizofrenie en veel zeldzame neurologische aandoeningen worden veroorzaakt door de novo mutaties. Het is onvoorstelbaar waartoe zo’n kleine genetische verandering kan leiden.”

De novo mutaties ontstaan in verschillende weefsels: spermacellen of eicellen. “We vroegen ons af of het uitmaakt voor het type mutatie en voor de plaats in het DNA of de mutatie van je vader of je moeder komt. Om hier echt iets zinnigs over te zeggen, heb je van heel veel ouders en hun kind DNA sequenties nodig.”

Die gegevens bleken voorhanden: ze kwamen in contact met een Amerikaans instituut dat voor een andere studie de DNA volgorde had bepaald van 816 vader-moeder-kind combinaties. Allemaal gezonde pasgeborenen overigens.In totaal vonden ze ruim 34.000 de novo mutaties in de kinderen. Maar hoe weet je of zo’n mutatie van de vader of de moeder komt?

Gilissen: “Daarvoor heb je een beetje geluk nodig. Je leest het DNA van een kind in korte stukjes en dan kijk je of er op de stukjes waar een de novo mutatie zit, je ook een gewone variant vindt. We hebben allemaal bepaalde variaties in ons DNA en veel daarvan zijn bekend. Als je zo’n bekende variant vindt, kun je daarna kijken of die bij de vader of de moeder in het DNA zit. En dan hoop je natuurlijk dat ze niet allebei die variant hebben. Als dat allemaal meezit, weet je van welke ouder de nieuwe mutatie afkomstig is.”

Uiteindelijk konden ze van iets meer dan 7200 mutaties met zekerheid zeggen of die van de vader of de moeder kwamen. “Wat opviel is dat van deze mutaties de verhouding nog steeds vier op een was. Er kwamen vier keer meer mutaties van de vaders dan van de moeders.”

Leeftijd vader ook risicofactor

Vervolgens gingen ze mogelijke relaties in kaart brengen tussen de ouderlijke ‘bron’, het type mutatie en de plaats in het DNA. Ook namen ze de leeftijd van de ouders op het moment van de bevruchting mee. “Dit onderzoek laat duidelijke zien dat de leeftijd van de vader een grote rol speelt in het aantal de novo mutaties in zijn kind”, zegt Gilissen. “We dachten altijd dat vooral de leeftijd van de moeder een risicofactor was voor de gezondheid van een kind. Ons werk bevestigt eerder onderzoek waaruit blijkt ook voor mannen geldt dat hun leeftijd een risico meebrengt voor de gezondheid van hun nakomelingen.”

Een grafiek van het aantal de novo mutaties (vertikale as) uitgezet tegen de leeftijd van de vader (links) en moeder (rechts).
Het aantal de novo mutaties (vertikale as) uitgezet tegen de leeftijd van de vader (links) en moeder (rechts). Zowel het absolute aantal nieuwe mutaties als de toename met de leeftijd zijn veel groter bij vaders. Maar dat ook bij moeders de leeftijd een verschil maakt blijkt nu voor het eerst. Let op: De schaalverdeling is niet gelijk in beide grafieken. C. Gilissen/RUMC (met toestemming)

Uit de resultaten blijkt ook dat vaders en moeders verschillende mutaties doorgeven aan hun kroost. Bij mutaties van de moeder gaat het vaker om een C-T verwisseling. Waar een C had moeten zitten, neemt een T de plaats in. Bij vaders treden T-G en C-A verwisselingen vaker op. Hoe kan dat? “We vermoeden dat verschillende mechanismen een rol spelen bij mannen en vrouwen. Mutaties kunnen optreden door foutjes tijdens het kopiëren, of tijdens het repareren van een breuk in het DNA en zo zijn er nog een aantal momenten waarop een letter verwisseld kan raken. Maar we weten nu nog te weinig van de mechanismen waardoor mutaties ontstaan om te zeggen waarom specifiek deze veranderingen optreden.”

Een grafiek van het absolute aantal de novo mutaties afkomstig van de vader (blauw) en de moeder (rood) in drie gebieden.
Het absolute aantal de novo mutaties afkomstig van de vader (blauw) en de moeder (rood) in drie gebieden. In het complete genoom (links) hebben de mutaties van de vader de overhand. In twee specifieke gebieden (midden en rechts) zijn de verhoudingen omgekeerd. Daar vonden Gilissen en zijn team juist veel meer mutaties van de moeder dan van de vader. Een verklaring hiervoor hebben ze nog niet. C. Gilissen/RUMC (met toestemming)

Over de plaats in het DNA waar de mutaties optreden kan Gilissen op basis van dit onderzoek geen harde conclusies trekken. “Daarvoor hebben we te weinig gegevens, maar we zien wel twee gebieden in het DNA waar significant meer de novo mutaties van de moeder liggen, dan van de vader. Maar waarom juist hier, dat weten we nog niet. Dit is wat mij betreft het begin van een nieuw werkveld. We laten met dit onderzoek zien dat je verbanden kunt leggen, maar we gaan deze studie zeker herhalen op nog grotere schaal om meer informatie naar boven te halen.”

Gilissen benadrukt dat dit vooral onderzoek voor de lange termijn is. “Maar door deze studie hebben we veel geleerd over hoe we de novo mutaties beter kunnen opsporen en dat kunnen we gebruiken om de genetische diagnose te verbeteren.”

Bron:

Jakob Goldmann et al., Parent-of-origin-specific signatures of de novo mutations, Nature Genetics (2016), doi:10.1038/ng.3597

ReactiesReageer