Naar de content

Waar ligt jouw grens?

Maand van de Filosofie 2016

Flickr, Páris Neto via CC BY-NC-SA 2.0

De Belgische politie arresteerde eind maart Salah Abdeslam, die zich verscholen bleek te hebben op een paar honderd meter van zijn ouderlijk huis in de Brusselse deelgemeente Molenbeek. Naderhand beweerden verschillende media dat hij daar ruim vier maanden ongestoord over straat kon lopen. Volgens de antropoloog Teun Voeten heeft de Molenbeekse gemeenschap hem bewust in bescherming genomen. Ik vraag mij af of dat waar is. Wat zou hen daartoe drijven?

Als jij weet dat jouw buurman een terrorismeverdachte huisvest, welke kant kies jij dan? Hou je je mond, ook al kan iemand een gevaar voor de samenleving zijn? Of kies je ervoor om het te melden, ook al kan dat betekenen dat je in een sociaal isolement terecht kunt komen?

Flickr.com, Elías Malaquías via CC BY 2.0

In maart 2016 arresteerde de Belgische politie Salah Abdeslam, die verdacht wordt van medeplichtigheid aan de aanslagen in Parijs in november 2015. Kort daarop verschenen in verschillende media berichten waarin journalisten, analytici en experts beweerden dat iedereen in de gemeente Molenbeek wist dat daar de gezochte terrorismeverdachten woonden. Waarom zouden zij het niet gemeld hebben? Waren de mensen bang om het te melden? Of hebben zij bewust de keuze gemaakt om hun mond te houden, omdat zij het eens zijn met de ideologie van de gearresteerden?

Niemand houdt van een klikspaan

Tot halverwege de 20e eeuw was het voor mensen noodzakelijk om deel uit te maken van een groep. Denk aan zwervende jagers in de prehistorie, die zich groepeerden om samen een grotere prooi te kunnen vangen of gemeenschappen die voor elkaars kinderen en ouderen zorgden.

Dit redactioneel weerspiegelt de mening of visie van de redacteur. Hoewel wetenschappelijk onderbouwd en beargumenteerd, is het een persoonlijke mening en geen wetenschappelijk feit. Ben je het (niet) eens met de auteur? Geef dan vooral ook een reactie hieronder.

Tegenwoordig is het niet meer nodig om een om een groep te vormen om te overleven, zo stelt organisatiepsycholoog Geert Hofstede. Door de toenemende welvaart in de vorige eeuw kreeg iedereen toegang tot de mogelijkheden om zijn of haar ‘eigen ding te doen’. Mensen hechtten steeds meer belang aan hun eigen behoeften en rechten, ongeacht wat het gevolg zou zijn voor de ander. Van een groepsgevoel ging iedereen steeds meer op ‘eigen eilandjes’ leven.

Flickr, Páris Neto via CC BY-NC-SA 2.0

De Amerikaanse socioloog Jonathan H. Turner beweert dat de mens desondanks een nog sterkere intrinsieke behoefte heeft om bij een groep te horen, vanuit een gevoel van sociale zekerheid en veiligheid en vanuit de behoefte aan sociaal contact en zelfbevestiging. Een individu dat dat groepsgevoel ‘verraadt’ zal niet meer welkom zijn binnen de groep.

Dat blijkt ook uit het verslag dat het Adviespunt Klokkenluiders ieder jaar uitbrengt. In dit verslag onderzoeken zij onder andere hoe hun cliënten zich voelen nadat zij een misstand hebben gemeld. En ieder jaar weer geeft ruim driekwart van de klokkenluiders aan negatieve gevolgen te ondervinden van hun acties. Daarom organiseren klokkenluiders zich steeds vaker, om zo het gevoel van sociale veiligheid en collectieve kracht te kunnen creëren. Een stuk zelfbescherming.

Wat zou jij doen?

April is de Maand van de Filosofie en heeft als thema ‘Over de grens’. Ik wil je vragen om mee te denken over de vraag: Wat als jouw beste vriend(in), geliefde, buurman of collega een morele grens overschrijdt, hoe ga je daar dan mee om? Ga je er in mee of meld je het? Waar ligt dan jouw grens?

Individu versus collectief

Molenbeek is niet de eerste gemeenschap die terrorismeverdachten zou beschermen. Ook ten tijde van de gewapende strijd in Noord-Ierland door de IRA en voor Baskische onafhankelijkheid door de afscheidingsbeweging ETA zag je dat burgers hen beschermden, die de overheid als gevaarlijk beschouwde.

De afweging die deze mensen maken is een heel lastige, omdat het gaat over loyaliteit. Loyaliteit naar de groep waarin je bent opgevoed, de groep die strijdt voor hun idealen (ook al kun je het daar mee oneens zijn), en loyaliteit naar de wereldmaatschappij, waar je ook onderdeel van bent.

Bronnen
  • Geert Hofstede, Gert Jan Hofstede, Michael Minkov, Allemaal andersdenkenden. Omgaan met cultuurverschillen (Business Contact, Amsterdam, 35e druk, 2014)
  • Jonathan H. Turner, Face to Face. Toward a sociological theory of interpersonal behavior (Stanford University Press, Californië, 2002)
  • Isabelle Duyvesteyn, Bart Schuurman, Dialoog en onderhandeling met terroristische organisaties: voorbeelden en lessen uit de westerse en niet-westerse wereld (1945-2009) (Universiteit Utrecht, Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur, WODC, Utrecht 2010)
  • Adviespunt Klokkenluiders, Jaarverslag 2014 (Den Haag, april 2015)
  • NOS, In Molenbeek wist iedereen waar Abdeslam was, 19 maart 2016, geraadpleegd 31 maart 2016.
  • Eerste Nederlandse Systematisch Ingerichte Encyclopaedie
  • Dolph Kohnstamme en Elly Cassee (red), Nieuw Cultureel Woordenboek, (Anthos, Amsterdam, 2005)
ReactiesReageer