Het lijkt een triviaal geografisch weetje, maar voor ruim een miljard moslims over de wereld is de richting naar Mekka een kwestie van het grootste belang. Immers, de verplichte gebedsrituelen die iedere moslim vijf keer per dag moet verrichten moeten gebeuren met het gezicht naar Mekka gericht (Koran, soera 2:142-152). Moskeeën zijn vaak georiënteerd naar Mekka en in gebedsruimten wordt de gebedsrichting altijd aangegeven door de mihrab, de gebedsnis. Hoe bepaal je de richting naar Mekka zelf?
De bepaling van de kompasrichting naar Mekka, de kibla, is een vraagstuk die moslimgeleerden al vanaf de vroegste periode van de Islam heeft beziggehouden. Al vanaf de 9de eeuw leidden Islamitische wiskundigen, sterrenkundigen en geografen er wiskundige formules voor af, gebaseerd op de boldriehoeksmeetkunde. Hoewel de afleiding van de juiste formule voor de kibla zelfs voor een hedendaagse wiskundestudent geen eenvoudige opgave is, kan de oplossing met behulp van een aardglobe heel eenvoudig begrepen worden. Alles dat je hoeft te doen is om een draadje te spannen tussen je eigen locatie en Mekka en de hoek te meten met de richting naar het noorden: het resultaat is de gebedsrichting.
De richting naar Mekka, of Kibla, is te bepalen met ingewikkelde boldriehoeksmeetkunde. Die vertelt je hoe de hoek tussen het noorden en de richting naar Mekka afhangt van je positieverschil ten opzichte van Mekka.
Bron: Rob van Gent.
Ook zijn er alternatieve methoden om de richting naar Mekka te bepalen, gebaseerd op de waarneming van de plaats van de zon aan de hemel – mits het weer natuurlijk meewerkt. Bijna elke dag heeft de zon wel ergens aan de hemel een plaats die de richting of de tegengestelde richting naar Mekka aangeeft. De berekening van dit tijdstip is echter nogal complex en verandert per dag en per plaats op aarde.
Dankzij de ligging van Mekka zijn er twee bijzondere tijdstippen in het jaar wanneer iedereen die minder dan circa 10.000 km van Mekka verwijderd is, de richting naar Mekka kan bepalen door op hetzelfde tijdstip naar de zon te kijken.
Mekka ligt net onder de Kreeftskeerkring en twee keer per jaar (rond 27/28 mei en 15/16 juli) komt de zon bijna recht boven Mekka als het daar middag is. Op zo’n zogenaamde kibladag kan iedereen die de zon op het juiste tijdstip boven de horizon ziet heel eenvoudig de richting naar Mekka bepalen door de kompasrichting naar de zon op te meten. Dit jaar vindt deze gebeurtenis plaats op 28 mei om 11:18 Nederlandse tijd.
Mihrab, of gebedsnis, die de richting naar Mekka aangeeft.
De richting naar Mekka kan eenvoudig bepaald worden door op het bovengenoemde tijdstip de schaduw van een rechtopstaande stok of een koordje waar een gewicht aan hangt op te meten met behulp van een kompas. Als je een onbelemmerd gezicht op de horizon hebt dan kan je ook proberen om een herkenbaar punt op de horizon te vinden die recht onder de zon ligt. Deze kan op een kaart van je omgeving worden ingetekend en de verbindingslijn kan met de kompasroos op de kaart vergeleken worden.
NB: Gebruik nooit een meetmethode waarbij je recht in de zon moet kijken!!!
Vergelijk je resultaat met gegevens die je op Internet webpagina’s over de kibla (in het Engels meestal als qibla of qiblah aangeduid) kan vinden.
Mocht het weer niet meewerken, dan kan je het nog een keer proberen op de andere kibladag als de zon weer boven Mekka zal staan. Dit jaar zal dat zijn op 16 juli om 11:27 Nederlandse tijd. De meting mag ook één of twee dagen vóór of na een van beide kibladagen gedaan worden omdat de zon ook dan nagenoeg recht over Mekka zal komen.
Vraagstuk voor de klas:
Kan deze methode ook gebruikt worden door moslims die bijvoorbeeld in Amerika, Australië of op de Zuidpool wonen? Zo niet, welk alternatief kun je dan verzinnen?
Zie ook:
- De richting naar Mekka
- Qibla (Engels)