EPO

EPO (wetenschappelijke naam: Erythropoïetine) is een van de bekendste dopingmiddelen in de sport. Wat is dit eigenlijk voor een stof en waarom is het gebruik er van zo populair onder sporters? In dit dossier vind je het antwoord op deze en nog vele andere vragen over EPO.

12 april 2005

Met EPO fiets je niet sneller tegen de Mont-Ventoux op

Hoewel over de werking van EPO bij patiënten met bloedarmoede veel bekend is, was het middel bij goed getrainde sporters nooit echt getest. Logisch: het staat op de dopinglijst, dus sporters die aan wedstrijden meedoen mogen het niet gebruiken.

Maar in 2016 startte het Leiden Centre for Human Drug Research (CHDR) een maandenlang testprogramma met 48 goed getrainde amateur-wielrenners. 24 van hen kregen systematisch EPO toegediend, 24 kregen injecties met een placebo (nepmiddel). Noch de wielrenners, noch de wetenschappers die hen testten wisten wie de EPO, en wie het placebo kreeg.

De wielrenners werden tijdens het programma uitgebreid getest op fietsergometers. In juni reden ze alle 48 zo hard mogelijk tegen de 1900 meter hoge Mont-Ventoux in Frankrijk op. Daaruit bleek geen significant verschil tussen de EPO- en de placebo-groep.

Dit is slechts een voorlopig resultaat. Als het testprogramma klaar is en de resultaten van alle fietstests statistisch zijn verwerkt, kan een meer definitieve conclusie getrokken worden over de werkzaamheid van EPO, het veronderstelde wondermiddel dat onder meer zevenvoudig Tour de France winnaar Lance Armstrong vleugels zou hebben gegeven.

Sommige baby’s worden – mede – ter wereld gebracht om een ziek broertje of zusje aan donorweefsel te helpen.
Hollandse Hoogte, Den Haag

Wat is EPO?

Erythropoïetine (beter bekend onder de naam EPO) is een menselijk hormoon, dat normaal gesproken in de nieren wordt aangemaakt en dat de vorming van rode bloedcellen stimuleert. EPO zorgt dus voor meer bloed in het lichaam. Rode bloedcellen transporteren zuurstof, onder andere naar de spieren, en spelen dus een belangrijke rol in het uithoudingsvermogen.

EPO als medicijn

Sinds eind jaren tachtig wordt EPO geproduceerd als geneesmiddel voor mensen met slecht tot niet functionerende nieren, die ondanks nierdialyse bijna allemaal bloedarmoede krijgen, doordat ze geen nieren meer hebben die EPO produceren. Door dit in te spuiten kan de bloedarmoede worden behandeld.

EPO als doping

EPO staat tegenwoordig echter vooral bekend als een vorm van doping. Een toename van het aantal rode bloedcellen is met name voor duursporters een groot voordeel. Sporters met veel rode bloedcellen voorzien hun spieren namelijk beter van zuurstof, en verzuren dus minder snel.

Rode bloedcellen onder de elektronenmicroscoop.

Omdat naast het aantal rode bloedcellen ook het totale bloedvolume stijgt, heeft het gebruik ook voordelen voor het lopen of fietsen van wedstrijden bij warm weer. EPO zorgt ervoor dat het lichaam meer bloed tot zijn beschikking heeft, zodat de spieren nog voldoende zuurstof krijgen, zelfs wanner een deel van het bloed in de hitte nodig is voor afkoeling van het lichaam.

Een ander voordeel is dat er meer water in het lichaam is. Bloedplasma bestaat vooral uit water, en maakt deel uit van het bloed. Dus als het bloedvolume groter is geworden door het gebruik van EPO, is ook de hoeveelheid water in het lichaam groter. De waterreserve, die wordt gebruikt bij wedstrijden, is dus groter.

Nadelen van EPO

EPO heeft niet alleen maar voordelen. Het grootste risico van het toedienen van erythropoïetine is dat het bloed te dik en te stroperig kan worden. Hierdoor loopt de gebruiker een verhoogd risico op trombose, een hartaanval of een beroerte.

Toediening

Erythropoïetine wordt door het menselijk lichaam aangemaakt, maar kan ook in laboratoria gefabriceerd worden. EPO is alleen werkzaam als het ingespoten wordt. Als je EPO zou slikken als een pil, wordt het gewoon verteerd. Het komt dan niet in het bloed en is dus niet werkzaam. Het effect van ingespoten EPO kan ongeveer drie maanden duren.

Doping

EPO wordt vooral gebruikt door duursporters, dus door wielrenners, zwemmers en marathonlopers. Het veroorzaakt namelijk vooral een verbetering van het uithoudingsvermogen, niet van de spierkracht. Bekende EPO-zondaars zijn Richard Virenque en David Millar (beide zijn wielrenner).

De wielrenners Virenque en Millar, die beide betrapt zijn op het gebruik van EPO.

Er zijn ook natuurlijke manieren om dezelfde effecten van EPO te krijgen, bovendien zonder de nadelen die aan injecteren vastzitten. Het leven en trainen op hoogte is daar één van. Door de lagere hoeveelheid zuurstof in de lucht, stimuleert het lichaam de aanmaak van extra rode bloedcellen. Echter niet zoveel als EPO dat doet. Het bloed wordt ook niet dikker. Een voordeel van deze methode is dat ook de longen en het hart sterker worden door het trainen op hoogte, ze werken ten slotte harder.

Dopingcontroles

Het gebruik van EPO is na drie dagen al niet meer te achterhalen. Er zijn dan geen abnormale stoffen meer in de urine of in het bloed te vinden. Het is dan ook erg moeilijk om het gebruik te controleren. Daarom heeft de Medische Commissie van het IOC (het Internationaal Olympisch Comité) iets anders bedacht om het gebruik tegen te gaan.

Er wordt bij sporters vóór de wedstrijd bloed afgenomen. Daarvan bepaalt men het percentage rode bloedcellen. Bij een normaal persoon ligt het percentage rond de 42 %. Als het percentage bij een sporter hoger is dan 50 %, mag hij om twee redenen niet starten.

Ten eerste is het gevaarlijk om met zo’n hoog percentage te starten. Het risico van een hartaanval of beroerte is te groot. Ten tweede is het zo ongewoon hoog, dat het zeer waarschijnlijk is dat de sporter EPO heeft gebruikt. Sommige sporters beweren dat ze van nature zo’n hoog percentage rode bloedcellen hebben en dat ze zo onterecht bestraft worden. Dit soort problemen maken de controle nog lastiger.

EPO wordt niet als doping beschouwd als het percentage rode bloedcellen niet boven de
50 % stijgt. Dit maakt het beleid natuurlijk erg lastig. Vooral omdat het percentage rode bloedcellen ook op een andere manier kan stijgen. Bijvoorbeeld door op hoogte te trainen. Een verboden middel als EPO is dus niet verboden als je er een beetje van gebruikt, terwijl een spoortje anabole steroïden al voor een schorsing zorgt.

Wielrenners. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.

Gendoping?

Per 1 januari 2003 werd een nieuwe dopinglijst van kracht. Er stonden niet veel wijzigingen op, vergeleken met de vorige dopinglijst. De enige grote verandering was de toevoeging van genetische doping aan de lijst. Dat is bijzonder, omdat het waarschijnlijk nog een aantal jaren zal duren voordat genetische doping daadwerkelijk toegepast zal worden.

Bij genetische doping wordt het DNA van de mens doelbewust veranderd om ‘super sportmensen’ te creëren. Je moet dan denken aan sporters waarbij het gen dat verantwoordelijk is voor de aanmaak van EPO wordt gemanipuleerd, zo dat het harder gaat werken. Dit zou er voor kunnen zorgen dat de sporters over grote hoeveelheden lichaamseigen EPO kunnen beschikken, zodat ze extreme duurinspanningen beter kunnen uitvoeren.

Op dit moment is de wetenschap nog niet zover dat het genetisch materiaal zonder risico veranderd kan worden. Het is echter te verwachten dat – vroeg of laat – ‘kwaadwillende’ sporters de gezondheidsrisico’s voor lief nemen en zich alsnog genetisch laten manipuleren.

Alhoewel genetische doping op dit moment nog ver weg lijkt, werd de dopingwereld niet lang geleden gewezen op het geneesmiddel Repoxygen. Repoxygen is een experimenteel geneesmiddel voor dieren dat de aanmaak van lichaamseigen EPO stimuleert. Het diergeneesmiddel werkt door het EPO-gen in het dier ‘aan te zetten’, zodat het gen wordt gestimuleerd EPO aan te maken. Het effect is hetzelfde als na EPO-toediening. Het geneesmiddel is eenvoudig toe te dienen met een injectiespuit, waarna Repoxygen zelf de weg weet te vinden naar de juiste genen.

Conclusies

Omdat het een lichaamseigen stof is, zal het altijd moeilijk blijven om EPO-gebruik aan te tonen. Het blijft voor sporters dus een aantrekkelijke optie, en ook met gendoping zouden we in de toekomst nog wel eens heel wat meer te maken kunnen krijgen.