Het probleem van zwemmen in Bacardi Lemon

Waarom heeft Mart Hoogkamer nog geen nummer over het stikstofprobleem van al die suikerbieten die nodig zijn voor de Bacardi Lemon in zijn zwembad? Popartiesten zingen graag over de gevoelens van mensen, met een flinke scheut drama. Maar op een liedje van The Weeknd over een one night stand tijdens een Canadese ‘heat dome’ moeten we waarschijnlijk nog even wachten. Hoog tijd voor klimaatpop!

20 september 2021

Mart Hoogkamer die over het stikstofprobleem in zijn zwembad zingt of een rap van artiest Kevin over de zeespiegelstijging die de toekomst van Rotterdam bedreigt: ik zie het voorlopig nog niet door onze speakers knallen.

Het duurt vrees ik nog wel even voordat popartiesten ons helpen te begrijpen wat het is om op een opwarmende aarde te leven. De oorzaak: we maken een hard onderscheid tussen natuur en cultuur.

Cultuur en natuur

In de (pop)cultuur gaat het over mensen en over hun verlangens, gevoelens en lusten. De natuur, dat zijn de dieren, de planten, het klimaat. De natuur is daarmee iets dat we misschien wel moeten redden, maar dat ook compleet anders blijft dan de mens.

Maar klopt dit onderscheid wel? Is natuur helemaal anders dan cultuur? Of kunnen we, bijvoorbeeld, de klimaatcrisis juist als een cultureel probleem zien? Laten we beginnen met een definitie. Cultuur is alles wat door de samenleving wordt voortgebracht. Op basis van deze definitie is het klimaat inderdaad geen cultuurprobleem. Wij, als mensheid, hebben toch de natuurwetten achter het broeikaseffect niet bedacht?

“The Young Ones” bij de pier in Scheveningen.

Maar je kunt op basis van deze definitie juist óók stellen dat ‘de natuur’ als idee een cultureel ding is. Dit is een beetje een hersenkraker. Wat wij natuur noemen, is eigenlijk een verzameling van nogal verschillende dingen. Onder natuur vallen bijvoorbeeld de oerwouden, steppes en rivieren, maar ook meer abstracte dingen, zoals natuurwetten.

Maar wat we vaak vergeten, is dat wij ten eerste al deze dingen in één categorie hebben gepropt en ten tweede dit dan ‘natuur’ noemen. Zonder deze verzamelings- en indelingsactie was er niets wat als natuur werd bestempeld.

De toevalligheid hiervan wordt duidelijker als we naar andere samenlevingen kijken die het begrip ‘natuur’ niet eens kennen.

Leven zonder natuur

De Achuarcultuur in de Amazone, bijvoorbeeld, ziet planten en dieren niet als wezenlijk anders dan mensen. Sterker nog, zij stelt dat beesten zoals tapirs zelf denken dat ze mensen zijn.

Hierdoor hebben de Achuar ook meer respect voor de prooi waarop ze jagen: deze heeft ook een menselijke ziel. Bioindustrie is voor de Achuar daarom dan ook onmogelijk, omdat dit voor de Achuar een misdaad tegen de mensheid is. Als gevolg hebben de Achuar het woord ‘natuur’ helemaal niet nodig, want er is voor hen geen ‘oorspronkelijke’ wereld die losstaat van de mensen. Alles is cultuur, of vice versa, natuur.

Ingestorte concerthal van West Pier (VK)
Briantist, Public domain, via Wikimedia Commons

Wij in het Westen doen echter liever alsof natuur en cultuur twee verschillende dingen zijn. In onze popmuziek zingen we daarom over menselijke gevoelens die niet lijken samen te hangen met de omgeving. De mensenwereld speelt een hoofdrol in al al onze muziek, films en verhalen. Het woord ‘cake’ wordt op Britse televisie bijvoorbeeld tien keer vaker gebruikt dan klimaatverandering. Je kunt wel zien waar onze prioriteiten blijkbaar liggen. De natuur blijft zo een achtergrond die gebruikt wordt als een soort podium waarop de mens taarten kan bakken en liedjes kan zingen.

Het onderscheid natuur/cultuur zelf zorgt er voor dat we alles wat we ‘natuur’ noemen als minder belangrijk kunnen behandelen. De mensenwereld speelt een hoofdrol in al al onze muziek, films en verhalen, maar de natuur blijft een achtergrond die gebruikt wordt als een soort podium.

De mens zakt echter steeds vaker door dit podium heen. Klimaatverandering laat zien dat wat mensen doen groot effect op de aarde. Als we niet oppassen en nu handelen dan zou Zoutelande zomaar een nieuw Atlantis kunnen worden. Het is eigenlijk gek dat de grootste ramp die ons tegemoet komt nog helemaal geen plek heeft in bijvoorbeeld onze muziek (met enige uitzondering, zoals hieronder).

Van popcultuur naar popnatuur?

We moeten daarom cultuur en natuur flink door elkaar schudden om een beter begrip te krijgen van onszelf als één van de krachten op aarde. Hoe langer we doen alsof menselijke gevoelens en verlangens losstaan van onze planeet, hoe gevaarlijker het voor ons wordt. Want wij leven niet in een cultuurbubbel, maar in het aardsysteem waar alles wat we doen effect heeft.

Om voorbij het natuur/cultuur-onderscheid te kijken, hebben we daarom Mart Hoogkramers nodig die zingen over hun ecologische voetafdruk, Ed Sheerans die zich afvragen hoe het is om een koolstofatoom te zijn en een Kanye West die stilstaat bij de verwoestende kracht van bosbranden.

Hopelijk dringt het dan door dat het klimaatprobleem ook een cultuurprobleem is.