Hét internet bestaat niet

“Het internet is het grootste deel van ons leven binnengedrongen: sociaal en economisch gezien, maar ook op gebied van infrastructuur en veiligheid”, vertelt Clément Perarnaud van de Vrije Universiteit Brussel. Hij schreef een dik rapport over wat splinternet kan betekenen voor de Europese Unie. “Fragmentatie betekent dat we niet meer op deze mondiale infrastructuur zouden kunnen vertrouwen. Als de grenzen van het internet niet verder reiken dan je eigen landsgrenzen, belemmert dat de mondiale communicatie en gaan de voordelen van internet verloren. Maar ook commerciële factoren kunnen voor internetfragmentatie zorgen. Denk aan platforms die je niet meer verlaat. Zo'n platform is een soort ommuurde tuin, en wordt dan het internet voor je. Je ziet de wereld daarbuiten niet meer.” Er is in dat geval geen sprake meer van wereldwijd internet, maar van alleen het internet binnen dat ene platform waarop je terecht bent gekomen.

“Veel landen hebben net als China een soort firewall die bijdraagt aan nationale regels en voorschriften die van toepassing zijn op hun eigen cyberspace”, vertelt Perarnaud. “Zelfs in de EU hebben Europese staten niet dezelfde nationale regels als het gaat om wat illegaal is. In Hongarije kan bijvoorbeeld lgbtq-content tegen de wet zijn. Dit is dan illegale inhoud die op staatsniveau kan worden verwijderd. Hierdoor raakt het internet verder gefragmenteerd.”

Er komt steeds meer aandacht voor regulering van het internet. Door nieuwe wetgeving in Europa wordt het internet volgens Perarnaud weliswaar minder vrij, meer gecontroleerd, maar daardoor beschaafder. “Of dit een goede ontwikkeling is, hangt echt af van wie er aan de macht is. Het is fijn dat de staten meer controle hebben en er meer verantwoordelijkheid is, meer transparantie over de informatie die online staat. Maar er moeten ook waakhondmechanismen zijn. Veel van de wetgeving die op EU-niveau is aangenomen, zou in een autoritaire context behoorlijk beangstigend zijn.”

“In Nederland is het internet vrij”, aldus Mariëlle Wijermars, universitair docent cybersecurity en politiek aan de Maastricht University. “Je kunt vrijelijk informatie opzoeken en je vrij uiten, binnen de grenzen van de wet. De overheid mag niet zomaar data verzamelen over haar burgers. Er zijn wel beperkingen, zoals de recente Digital Services Act en Digital Markets Act (wetten op digitale diensten en markten, red.). Dat zijn verplichtingen voornamelijk gericht op grote internetbedrijven. Er staat bijvoorbeeld in hoe ze met onze data moeten omgaan, en hoe snel ze moeten reageren op desinformatie. Ook omvatten de wetten maatregelen om de monopoliepositie van techbedrijven in te perken.” Sommigen vinden deze wetten beperkend vanwege meer controle. “Maar als er helemaal geen wetgeving was, hadden we het internet al lang niet meer kunnen gebruiken. Dankzij maatregelen tegen spam zit jouw e-mailbox niet meer vol met onzin. Ingrijpen is nodig om ons internet te laten werken, zodat we niet de hele tijd worden geconfronteerd met fraude en misleiding.”

De top 5 van landen met het minst vrije internet bestaat uit China, Myanmar, Iran, Cuba en Rusland. Perarnaud: “Sommige van die landen scheiden zich soms letterlijk af van de rest van het netwerk. China heeft heel veel verschillende toegangspunten, maar andere landen met slechts met één of twee kabelverbindingen zijn eenvoudig los te koppelen.” China staat voor de negende keer bovenaan de lijst als slechtst scorende land. Chinezen hebben geen vrije toegang tot het internet, alles wordt gecontroleerd, gebruikers hebben geen rechten. Van de Europese landen scoort Hongarije het slechtst op het gebied van internetvrijheid. Veel onafhankelijke media hebben er te maken met cyberaanvallen. De bemoeienis van de overheid groeit. Zo was de telecommunicatie voor een groot deel in handen van Vodafone, maar dat is inmiddels overgenomen door een semioverheidsbedrijf.

“We kunnen de ontwikkeling van het internet niet los zien van de brede maatschappij”, stelt Wijermars. “In landen waar mediavrijheid wordt beperkt, bood het internet vaak een alternatieve ruimte waar journalisten wel nog vrij konden werken. Maar dat wordt steeds meer beperkt. Ook binnen Europa zijn er meerdere landen waar we absoluut zorgelijke ontwikkelingen zien. Hongarije bijvoorbeeld gaat steeds meer richting een autoritaire staat.” Het internet raakt steeds minder vrij, en daarmee meer versplinterd. Maar de nieuwe wetgeving (Digital Services Act en Digital Markets Act) dwingt grote internetbedrijven inzicht te geven in data, zodat bijvoorbeeld wetenschappelijk onderzoek mogelijk is. Het vergroot daarnaast de verantwoordelijkheid van die bedrijven voor de inhoud op de platforms, en het zorgt ervoor dat de monopoliepositie van de – vaak Amerikaanse – techbedrijven wordt
ingeperkt. Toch nog iets van goed nieuws!