Op zoek naar de pingo

Als de eerste boring ongeveer halverwege is, komt de eigenaar van de mogelijke pingoruïne even kijken. Hartstikke leuk vindt hij het, dat er scholieren aan het werk zijn op zijn landgoed tussen Peest en Norg in Noord-Drenthe. “Elke kuil in Drenthe wordt tegenwoordig als pingoruïne gezien”, zegt hij. “Goed dat het nu eens wordt uitgezocht.”

Hij heeft gelijk. Maar liefst 2500 plekken in Drenthe zijn inmiddels als ‘mogelijk een pingoruïne’ gedefinieerd, maar ongeveer de helft daarvan zou ook iets anders kunnen zijn. De scholieren gaan daar deze ochtend voor één van die 2500 iets meer duidelijkheid over geven, hoopt Anja Verbers, Programmaleider Pingo Programma bij Landschapsbeheer Drenthe.

Geroutineerd doet ze de scholieren van het Dr. Nassau College in Norg voor hoe je een grondboor gebruikt, en legt uit waar ze in het opgeboorde materiaal op moeten letten: kleurveranderingen in het zand, kiezelsteentjes en hopelijk dikke lagen veen.

De jongeren zelf – tweedeklassers zijn het – hopen op wat meer spektakel. Mammoetbotten, oppert de één, menselijke resten iemand anders. “Ja! Een massagraf!”, klinkt het vrolijk over de Drentse akker.

Groeiende heuvels

Pingo’s zijn grote schijven ijs (ijslenzen), die zich in het bevroren aardoppervlak bevinden. Ze ontstaan in permafrost-gebieden: streken waar het zo koud is dat de bodem er min of meer permanent bevroren is. Door ‘lekken’ in de bevroren laag verplaatst het diepe, nog vloeibare grondwater zich omhoog, waar het vervolgens bevriest en een ijsblok vormt. Het ijs duwt de bodem steeds verder omhoog, waardoor geleidelijk een heuvel in het bevroren landschap ontstaat: de pingo. Het woord komt uit het Inuït, en betekent heuvel die groeit.

In de laatste ijstijd (het Weichselien, dat tot ongeveer 12000 jaar geleden duurde) was het huidige Drenthe een gebied waar veel pingo’s voorkwamen. Het landijs bereikte Drenthe niet in deze periode. Wel was het ijzig koud, waardoor de bodem bevroren was. Toen de dooi inzette en de ijslenzen wegsmolten, stortten de pingo’s in, en lieten grote cirkelvormige kuilen gevuld met smeltwater achter in het landschap.

Jammer, vindt Verbers. Ze had toch goede hoop. Niet zozeer vanwege het vennetje tussen de bomen, maar vooral vanwege de verkleuringen in het zand in de daarnaast gelegen akker. “Daar ligt het bruingele zand veel ondieper”, legt Verbers uit, “en dat lijkt op de rand te duiden die zo kenmerkend is voor pingoruïnes.” Ook op hoogtekaarten is duidelijk een cirkelvormige structuur te zien.

Blubber

Maar dan lijkt het opeens raak te zijn. Lansdschapshistoricus Anita Pigmans, net afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen en meegekomen om te helpen, loopt met een hand vol donkerbruine blubber weg van haar groepje, naar Verbers. “Anja, dit is toch het veen dat we zoeken?” Dat is het inderdaad, maar de laag blijkt uiteindelijk helaas te dun om als pingobewijs te kunnen fungeren.

Zekerheid geeft de afwezigheid van een veenlaag overigens niet, legt Pigmans uit. Er kan ooit gebaggerd zijn, of de bodem kan op een andere manier verstoord zijn geraakt. In het Pingo Programma, dat dit jaar is opgestart, zal dan ook niet alleen naar de ondergrond worden gekeken, maar tevens naar de historische bronnen over het gebied. “Het geheim van de pingo’s ontrafelen, en deze met u delen”, noemt Verbers het doel van het programma op de website van de provincie.

Nog even is er commotie tussen de bomen. “Een botje!”, roept één van de scholieren enthousiast. Maar bij nader inzien blijkt het een takje te zijn.