De cellen van Henrietta Lacks zorgden voor een nieuw tijdperk van medisch onderzoek. Ze stonden centraal bij kankeronderzoek, de ontwikkeling van het poliovaccin en het coronavaccin. Maar deze belangwekkende erfenis van Henrietta Lacks kent ook een schaduwzijde.
In de geschiedenis van de wetenschap zijn er maar weinig verhalen zo opmerkelijk als dat van Henrietta Lacks. Deze Afro-Amerikaanse vrouw en moeder van vijf kinderen overleed in 1951 aan de gevolgen van kanker. Ruim zeventig jaar na haar overlijden leven de cellen van Henrietta Lacks nog steeds in talloze laboratoria, verspreid over de hele wereld. Wie was Henrietta Lacks, en wat is haar verhaal?
Henrietta Lacks is geboren in 1920 in Virginia, een staat in het oosten van de Verenigde Staten. Op 30-jarige leeftijd hoorde ze dat ze baarmoederhalskanker had. Tijdens de behandeling in het Johns Hopkinsziekenhuis haalde haar arts wat tumorweefsel bij haar weg. Dit materiaal kwam in het laboratorium van George Otto Gey terecht. Deze onderzoeker aan het Hopkinsinstituut had één missie: het laten groeien van menselijke cellen buiten het menselijke lichaam.
Nieuw tijdperk
Dit klonk destijds als science fiction, maar Gey geloofde erin dat het groeien van menselijke cellen een deur kon openen naar een nieuw tijdperk van medisch onderzoek en geneeskundige therapieën. Ondanks talloze pogingen bleef deze deur echter dicht. Alle cellen stierven na een aantal dagen, waardoor veel wetenschappelijke vragen onbeantwoord bleven. Dit veranderde met de cellen van Henrietta Lacks. Haar cellen groeiden zo hard en makkelijk dat ze als onsterfelijk werden bestempeld. Hiermee was de eerste menselijke cellijn geboren. Deze werd omgedoopt tot HeLa, een afkorting voor Henrietta Lacks.
De HeLa-cellijn zorgde zacht gezegd voor een revolutie in de medische wetenschap. Gey had gelijk, het was mogelijk om menselijke cellen buiten het lichaam te laten groeien en dit bleek van groot belang. Zo stonden HeLa-cellen centraal in het onderzoek naar medicijnen tegen kanker. Ook zijn ze gebruikt voor de ontwikkeling van het poliovaccin en, recenter, het COVID-19 vaccin.
Opmerkelijk genoeg zijn HeLa-cellen zelfs in de ruimte geweest, om de invloed van gewichtloosheid op menselijke cellen te onderzoeken. Het is lastig om de impact van de HeLa-cellijn in een paar woorden uit te drukken. Naar schatting zijn de cellen gebruikt in meer dan 100.000 wetenschappelijke publicaties. Daarnaast staan ze centraal in verschillende wetenschappelijke onderzoeken bekroond met maar liefst drie Nobelprijzen.
Schaduwkant
Helaas heeft dit verhaal ook een schaduwkant. Op het moment dat Henrietta Lacks onder behandeling was, stond het belang van patiëntenrechten nog in de kinderschoenen. Zo werd Lacks niet op de hoogte gebracht van het gebruik van haar cellen voor medisch onderzoek, laat staan dat haar om toestemming is gevraagd. De familie van Lacks kwam er jaren na haar overlijden pas achter dat haar cellen nog ‘in leven’ waren.
Na Lacks zijn er belangrijke veranderingen doorgevoerd in de wetgeving rondom patiëntenstudies en donatie van menselijk materiaal. Zo zijn er onafhankelijke ethische commissies die medische onderzoeken met patiënten nauw controleren. Daarnaast krijgen patiënten eerst informatie en moeten ze toestemming geven voordat er materiaal wordt afgenomen voor medisch onderzoek. Om de privacy van patiënten te waarborgen mag onderzoeksmateriaal bovendien niet langer worden opgeslagen onder (een deel van) de naam van een patiënt, iets wat bij Lacks nog wel gebeurde.
Henrietta Lacks heeft een blijvende erfenis achtergelaten die verder reikt dan medisch onderzoek alleen. Haar verhaal herinnert ons eraan dat je vooruitgang in de geneeskunde niet los kan zien van ethische overwegingen en het belang van de patiënt. Ondanks dat Henrietta Lacks zelf niet meer leeft, leeft haar nalatenschap voort in de medische ontdekkingen van de toekomst en in de vastberadenheid om voortdurend te streven naar een wereld waarin wetenschap en ethiek hand in hand blijven gaan.