Podcast: Wie betaalt de prijs voor jouw telefoon?

Oplossing Gezocht: Wie betaalt de prijs voor jouw telefoon?

===

Robert: Stel je voor, nadat in De Bilt voor de zoveelste keer een record temperatuur is gemeten, besluit je het roer helemaal om te gooien. Die oude, grijze auto verruil je diezelfde morgen nog voor zo'n hippe elektrische bak. Lekker bezig. Ofwel, voor de productie van zulke auto's blijken zeldzame grondstoffen nodig te zijn.

Die onder erbarmelijke omstandigheden worden gewonnen. Ja, wat nu? Wat zegt je geweten en zijn er eigenlijk alternatieven? Mijn naam is Robert Visscher.

Nour: En ik ben Nour Eldín Emara.

Robert: En je luistert naar Oplossing Gezocht, de wetenschapspodcast van NEMO Kennislink. In deze podcast toetsen we de laatste wetenschappelijke ontwikkelingen aan de alsmaar veranderende wereld om ons heen. Deze week zitten we aan tafel met Enith Vlooswijk. Onze techjournalist.

Enith, we zitten hier comfortabel in de studio van NEMO in Amsterdam. Hoe ben je hier precies gekomen met de auto, de trein of met de fiets?

Enith: Ik ben hier met de fiets gekomen. En niet de elektrische fiets. Dus dat scheelt weer.

Robert: Kijk heel goed.

Nissan, Tesla, Audi, BMW. Allemaal bouwen ze volle bak aan elektrische auto's.

It's right. For electric, to go Audi.

Power future at Volkswagen lives with electic mobility.

The future of Volvo is electric.

We staan als samenleving voor een grote uitdaging. De energietransitie. Kobalt is op dit moment een belangrijke bouwstof voor duurzame innovaties. Maar de delving van dit materiaal komt tegen een hoge prijs.

Mijn scheikundige kennis is eigenlijk alweer een beetje weggezakt, Enith. Wat is kobalt? En misschien nog belangrijker. Waarom wil ik dat weten?

Enith: Ja. Kobalt is een metaal. En dat wil je weten, omdat het kobalt in onze accu's zit. Van bijvoorbeeld elektrische auto's en elektrische fietsen. Maar ook ons mobieltje. Allerlei elektronica waar lithiumbatterijen in zitten. En kobalt zorgt ervoor dat de batterijen een lekker hoog vermogen hebben, lang meegaan en ook stabiel zijn. Dus als je het heel vaak weer laat leeglopen en heroplaadt die batterij... dat hij het daarna nog steeds doet en niet bijvoorbeeld spontaan ontploft.

Nour: En nu komt het niet zomaar in ons mobieltje terecht. Daarvoor moeten we kobalt winnen. Daar hebben we het vandaag over. Hoe ziet dat er dan ongeveer uit? De kobaltwinning?

Enith: Nou, dat kan op verschillende manieren. En het gebeurt ook in verschillende landen. Het gebeurt bijvoorbeeld in Australië, in Canada. Maar het meeste kobalt komt uit de Democratische Republiek, Congo. En daar heb je hele grote industriële mijnen. Waar allerlei apparatuur, grote machines worden gebruikt. Maar het gebeurt ook door mensen. Gezinnen die handmatig het kobalt winnen. En dat gebeurt altijd als bijproduct bij een kopermijn. Dus je hebt kopermijnen, waar koper wordt gewonnen. En daar kun je dan ook, het is een soort blauw metaal, uitbikken.

Nour: Ja, dat klinkt ideaal eigenlijk als je het zo zegt. Dus er zijn grote mijnen die bestaan nog gewoon in de wereld als bijproduct. Wat goed.

Enith: Helaas. Het is niet helemaal goed, omdat het heel vuil werk is. Het is ook geen toeval dat het typisch in de Democratische Republiek Congo gebeurt. Ik geloof dat iets van zestig-zeventig procent van alle kobalt daar vandaan komt, omdat het heel vervuilend is. En de omstandigheden zijn in de industriële mijnen al niet helemaal 'je van het'. Maar bij die handmatige manier van kobalt winnen... Wat toch een behoorlijk deel is van de kobalt die in onze telefoontjes terechtkomt... Ja, daar gebeuren heel erg veel ongelukken. Het is kinderarbeid, door de kinderen die daaraan meewerken. Ze kruipen vaak mijngangen in, die slecht zijn gestut. Die regelmatig instorten. Het is echt een vrij gruwelijke bedoeling.

Robert: Eigenlijk allemaal dingen waar je dus niet aan denkt. Als je je mobiele telefoon bijvoorbeeld gebruikt, toch?

Enith: Nee, nee, precies.

Robert: Het zit vooral in spullen. Je noemde het net al even. Dingen waar wij eigenlijk allemaal niet bij stilstaan of tenminste, Ik heb hier nog nooit over nagedacht. En we gebruiken de smartphone heel veel. Er worden heel veel elektrische fietsen gekocht. Ook heel veel elektrische auto's worden nu verkocht. Is het iets waar jij anders over na bent gaan denken? Nu je bijvoorbeeld je telefoon pakte. Nu je dit artikel hebt geschreven?

Enith: Heel erg Ja. Mijn telefoon is echt een pruttelefoon en is al jaren oud. Heb ik ooit van mijn zus overgenomen. En nu ik dit weet, durf ik eigenlijk geen nieuwe meer te kopen.

Ik wil heel graag sparen voor een Fairphone. Hopend dat dat iets bijdraagt aan het welzijn van mensen die dat kobalt winnen.

Robert: Je telefoon ligt hier op tafel met een echt heel afgeleefd hoesje ook. Volgens mij nog een oude Motorola ook.

Enith: Ja klopt. Als hij ermee ophoudt omdat de batterij leeg is, dan duurt het echt een halfuur om weer op te starten.

Robert: Het is typisch zo'n ding waar we eigenlijk allemaal niet zonder kunnen, toch. Tenminste, als je dit zo hoort Nour. Dan denk ik dat het ook voor jou geldt, Toch?

Nour: Absoluut. Ja, zeker. Ik ben toch wel blij met een soort mini-computer in mijn broekzak. Ik zou haast niet zonder kunnen denk ik, nee. Hoe zit dat voor jou?

Robert: Voor mij geldt hetzelfde. En ik denk ook de apparatuur die we nu gebruiken om deze podcast op te nemen. Daar zit het vast al wel weer in.

Enith: Overal waar lithiumbatterijen in zitten. En ik heb voor mijn artikel gesproken met Siddarth Kara. Dat is een Amerikaanse onderzoeker, die al twintig jaar onderzoek doet naar allerlei soorten slaven. Moderne slavenarbeid. En die zei ook van ja, het onderzoek dat hij hiervoor heeft gedaan was voor hem het meest schokkend. Omdat hij zei ja, wij gebruiken onze mobieltjes, onze apparatuur vierentwintig uur per dag en we kunnen niet zonder. En juist de mensen die hier onder lijden... om dit materiaal te winnen, hebben vaak nog niet eens een mobieltje. En soms zelfs nog niet eens een mobieltje gezien. Dus dat contrast is groter dan ooit.

Robert: En dat is wel heel wrang ja.

Nour: Schrijnend ja. En dat geldt dus voor de spullen die we nu al gebruiken. Daar kunnen we eigenlijk al haast niet zonder. Tegelijkertijd zegt Robert terecht, we staan voor een enorme opgave. Die energietransitie. En daar speelt kobalt dan ook weer een belangrijke rol, begreep ik?

Enith: Ja, want in een elektrische auto zit kobalt. Daar zitten hele grote batterijen, grote accu's In. Niet in alle accu's zit kobalt. Maar de meeste auto's, waar we hier in rijden wel. En dat is zo een kilo of tien tot vijftien aan kobalt. Wat er op dit moment in zit.

Robert: Per batterij dan. Per accu?

Enith: Ja, dat is best veel. Vind ik.

Robert: Absoluut. Als je al die elektrische auto's bij elkaar optelt. En we gaan natuurlijk naar een moment toe, waarop alleen nog maar elektrische auto's verkocht mogen worden. Ja, het is echt een probleem. Wat nu heel erg speelt.

Enith: Ja, zeker.

Nour: Waar we dus niet gemakkelijk zonder kunnen. Dat realiseren trouwens ook onze luisteraars. We hebben ze ook een stelling wederom voorgelegd. Met welk product zij dan wellicht niet zonder zouden kunnen. We hebben onder andere gevraagd naar de elektrische auto bijvoorbeeld. Maar ook je mobiel. Je elektrische tandenborstel. En wat denken jullie, waar kunnen zij nou echt niet zonder?

Enith: De mobiel, natuurlijk.

Robert: Ja, dat denk ik ook. Een tandenborstel die kunnen we wel missen, toch?

Nour: Er zijn toch wel een paar mensen die daarvoor hebben gestemd. Maar let op. Niemand dus die voor de elektrische auto heeft gestemd. Dat is toch wel opvallend.

Enith: Omdat mensen die nog niet hebben. Zeker jonge mensen... Het is nog best een luxeproduct, die elektrische auto. Maar ja, de Nederlandse overheid bijvoorbeeld... Het schijnt dat in 2019... Er blijkbaar iets van 170.000 elektrische auto's op onze weg waren. En dat moet in 2030... als ik het goed heb, al twee miljoen zijn. Even kijken of dat aantal klopt. Ja 2030, zou dat twee miljoen moeten zijn. En dat is nogal wat. En in heel Europa natuurlijk.

Robert: We hebben het wel echt over gigantische aantallen.

Enith: Ja.

Nour: Waar dus allemaal kobalt voor nodig is.

Enith: Ja.

Robert: Of je nu op je mobieltje zit of meekijkt via YouTube op je laptop. We kunnen niet zomaar afscheid nemen van onze geliefde elektronica. Belangrijker nog, we kunnen de energietransitie niet zomaar staken. En dus lijkt er nog maar één uitweg. Stoppen met kobalt. In hoeverre kunnen we kobalt volledig vervangen door andere materialen? Hoe is dat mogelijk?

Enith: Ja, dat is gewoon mogelijk. Er zijn andere metalen die je kunt gebruiken. Of andere mengsels van metalen.

Robert: Want de Tesla-S, is daar bijvoorbeeld een voorbeeld van.

Enith: Ja, dat is een lithium, ijzer, fosfaten L. F. P. Q. En je kunt ook een natrium, oxide, lithium, ijzer, mangaan, fosfaten. Er zijn allerlei combinaties die je kunt maken om die lithiumbatterij een goed vermogen en een lange levensduur te geven. Alleen het is echt een zoektocht van wetenschappers op dit moment om de juiste verhoudingen te vinden. Dan heb je bijvoorbeeld een materiaal dat net zoveel vermogen geeft. Maar dat gaat dan weer niet zo lang mee. Of dat is niet zo stabiel.

Robert: Dat komt weer terug op wat je in het begin noemde. Het is duurzamer, veiliger, het werkt efficiënter of het werkt beter.

Enith: Precies. Kobalt heeft precies al die fijne eigenschappen. En om dat met andere materialen ook zo te krijgen. Ja, daar zijn ze eigenlijk nog naar op zoek.

Nour: Dat is deels toekomstmuziek dus.

Enith: Ja, deels. Het gebeurt dus wel. Een van de wetenschappers met wie ik heb gepraat. René Kleijn was dat. Die zei van ja, misschien moeten we ook eens nadenken bij de eisen die we allemaal stellen.

We willen heel graag dat onze elektrische auto, net zo'n groot bereik heeft als de benzine auto. Ja, daar is dat kobalt dus inderdaad goed voor. Maar stel je net iets andere eisen... Als je er bijvoorbeeld vanuit gaat dat er veel vaker een oplaadpaal staat, dan nu het geval is. Dan hoeft dat bereik ook niet zeshonderd kilometer te zijn. Of wat dat dan nu ook is. Dat weet ik niet.

Nour: Dus ik hoor je zeggen alternatieve materialen. Misschien gewoon meer oplaadpunten, ook heel terecht. Ja, maar toch klinkt die kobalt nog steeds het meest aantrekkelijk. Met alle voordelen die net hebt genoemd. Kunnen we dan misschien ook met een beetje minder kobalt af? Is dat nog een oplossing?

Enith: Ja. Sinds 1995 toen eigenlijk die lithiumbatterij in gebruik werd genomen, zijn er allerlei innovaties gedaan. En daar zit nu al tachtig procent minder kobalt in dan indertijd.

Dus dat is, zou je kunnen zeggen, heel hoopgevend. De keerzijde, of ja, de kanttekening die ik daar heel graag bij wil plaatsen... is dat je heel vaak ziet dat als materialen goedkoper worden, dat ze ook meer gebruikt gaan worden. Want dan wordt het voor fabrikanten natuurlijk aantrekkelijker, om ze in batterijen te stoppen. Als ik rondkijk, zeker hier in Amsterdam, naar wat we allemaal op straat zien. Dan zijn dat al lang geen elektrische auto's meer. Maar ook elektrische fietsen, elektrische steps.

Nour: Dat is waar, ja.

Enith: Dus wat dat betreft, ben ik daar wel een beetje sceptisch over.

Robert: Is er nog iets van recycling waar we wat aan kunnen doen? Wat we kunnen hergebruiken?

Enith: Ja, dat is er zeker. En zeker als het gaat om de accu's van elektrische auto's. Er zijn in ieder geval plannen van de Europese Unie, om dat recyclen een belangrijke rol te gaan geven. Dat gebeurt nu nog veel te weinig. Maar juist omdat die accu's zo groot zijn... en dan werkelijk, voor duizenden aan allerlei waardevolle spullen in die accu's zitten... wordt het ook op een gegeven moment heel lucratief voor het bedrijfsleven om daar in te investeren. Maar ja, dat is nu nog niet het geval. Ik heb daar experts over gehoord. En dat gaat een belangrijke rol spelen, maar daar kunnen we het niet mee halen. Er moeten eerst vooral heel erg veel auto's bijkomen.

Robert: Ingewikkeld probleem dus. Alle kleine beetjes helpen, zou je kunnen zeggen. Naar aanleiding van je verhaal net. Het zijn wel allemaal nog net iets te veel beetjes, denk ik toch.

Enith: Ja, klopt. Aan de andere kant, heb ik toch wel hoop.

Juist, met deze groene transitie, die wordt nu mondiaal gemaakt. En Europa staat er heel erg slecht voor. Als het gaat om onze onafhankelijkheid van allerlei zeldzame metalen. Die veelal uit China komen. Dat klinkt heel deprimerend misschien, maar het voordeel daarvan is dat de druk natuurlijk heel erg groot wordt om naar alternatieven te zoeken.

Robert: Dus we kunnen als we aan omdenken doen... dan zouden we kunnen zeggen, de druk wordt groter. Dus we gaan waarschijnlijk als Europeanen op zoek naar die alternatieven en die mogelijk ook wel vinden.

Enith: Dat hoop ik. Maar daar hebben die mensen in de Democratische Republiek Congo, niet heel veel aan.

Nour: Dat is waar, ja.

Enith: Dat vind ik dan ook wel weer een beetje triest. Wij kunnen dan tegen onszelf zeggen op een gegeven moment, we hebben weinig of geen kobalt meer nodig. Maar ja, het koper wordt daar nog steeds gewonnen. En ondertussen zijn de hele grote landbouwarealen, gewoon verprutst door de vervuiling.

Robert: Misschien is het nog wel goed om even te kijken naar de mensen in Congo. Hoe zouden we de omstandigheden voor hen kunnen verbeteren? Dus we zouden kunnen zeggen van we gebruiken dat kobalt niet meer. Maar net wat je al zegt, we zijn niet alleen als Nederland en ook niet als Europa. Dan kan het zijn dat het nog steeds gewonnen wordt.

Maar is er iets, hoe hun omstandigheden verbeterd zouden kunnen worden?

Enith: Jazeker. Door van de fabrikanten, de Google, Apple en de Samsungs van deze wereld, te eisen als overheden... Dat het materiaal op een ethische manier gewonnen wordt. En dat er ook heel erg streng op wordt toegekeken.

Want al deze bedrijven die zeggen dat ze daar oog voor hebben. Dat ze dat heel erg belangrijk vinden. Maar Kara die zei van ja, ze zijn helemaal niet ter plaatse. En er wordt in de praktijk helemaal niet op toegezien. En uiteindelijk, komt alle kobalt in dezelfde verwerkingscentra terecht in Congo.

Robert: Het wordt eigenlijk gewoon allemaal op een hoop gegooid?

Enith: Precies.

Robert: Je kan dan ook niet meer nagaan of de kobalt uit jouw telefoontje, van een goede mijn was.

Enith: Ja, precies.

Robert: Hij beschrijft, je haalt het ook aan in je artikel, dat hij op gegeven moment beschrijft dat er dan een plek is waar wel op een goede manier kobalt wordt gewonnen of zou zijn. Waar het gecheckt zou moeten worden. Maar dat het echt een spookdorp is, toch? Ik vond het zelf wel een heftig verhaal. Dat je denkt, op deze plek moet het dan goed gebeuren.

Nour: Omdat er dan eindelijk toezicht is inderdaad.

Enith: Precies. Het handelscentrum Musompo. Dat werd door de Congolese overheid opgezet. Met als doel om op een transparante manier, kleinschalig en ethisch gedolven kobalt te verhandelen.

Robert: Dat klinkt goed.

Enith: Dat klinkt goed. Alleen dat werkte helemaal niet. Je moet je voorstellen... Kobalt is een metaal, het is zwaar. Dat gaat in zakken van zestig tot tachtig kilo. Daar wordt het allemaal in gedaan. En die mensen die dat delven, die zijn heel arm. En die hebben nog niet eens een scooter of een auto, om met die zakken te gaan leuren. Dus die worden dan door tussenpersonen op scooters opgehaald en naar allerlei opslagplaatsen gebracht. Die veel meer macht hebben dan die mensen.

Degene die het delven, die hebben niet de macht om in de gaten te houden wat er vervolgens gebeurt met dat spul. En als je geen sterke overheid hebt, zoals in Congo, die dat in de gaten houdt... dan blijkt dat uiteindelijk een wassen neus. En dat bleek ook het geval te zijn.

Nour: Ja. Dus dat huidige toezichtsysteem, dat werkt eigenlijk niet zo goed als ik jou zo hoor.

Enith: Nee.

Nour: Stel er zit nu iemand te luisteren. Die heeft de pen klaar. Wat voor soort toezichtsystemen zouden dan wel bijvoorbeeld kunnen werken? Op welke manier zou dan wel ethisch kobalt gedolven kunnen worden?

Enith: Ja. De vraag komt uit het Westen. Voornamelijk van de hele grote techgiganten. Die hebben het spul nodig. Zij zouden hun eigen inspectiedienst, denk ik moeten hebben. Om in de gaten te houden dat wat zij claimen, dat dat ook daadwerkelijk gebeurt. In Europa, misschien ook wel hoopvol, is er het Critical Raw Material Act. En dat is een plan van de Europese Unie om ons onafhankelijker te krijgen. Van allerlei andere landen, met name China. Voor allerlei zeldzame metalen die we gebruiken.

En in die plannen is ook verwerkt, dat die materialen op een ethische manier gedolven moeten worden. En dat de raffinage in Europa zou moeten gebeuren. Die raffinage gebeurt nu nog voor negentig procent in China. Als je dat naar Europa haalt, dan kun je als Europese overheid eisen gaan stellen.

En dan kun je zeggen, tenminste dit percentage, daarvan moet je zeker weten dat het op een ethische manier gedolven wordt. Op dit moment hangt het heel erg af van de goodwill van de techgiganten. En dat is gewoon niet genoeg. Want die gaan gewoon voor de winst.

Het komt ook niet voor niks uit Congo. Die mensen die verdienen helemaal geen ruk. Daarom zijn onze mobieltjes en alle apparatuur zo betaalbaar.

Robert: Ja.

Dus is het einde van kobalt waarschijnlijk nog niet in zicht. Dat brengt ons bij een radicalere oplossing. Zou je je oude grijze bak ook kunnen inruilen voor, niks. Zou jij zonder een eigen auto onderweg kunnen? Volg NEMO Kennislink en discussieer mee via Twitter en Instagram.

Als we kijken naar de toekomst. Van wat voor toekomstig onderzoek zeg jij, dat vind ik nou echt veelbelovend. Waarbij we zonder kobalt zouden kunnen. Je hebt er al een beetje wat over gezegd. Maar als we dan wat verder in de toekomst kijken. Misschien over tien, twintig jaar. Wat is dan het meest veelbelovende onderzoek, naar die batterij zonder kobalt?

Enith: Dat is een moeilijke vraag. Daar durf ik geen antwoord op te geven. Nee, het meest veelbelovende onderzoek... Ik denk eerlijk gezegd ook, dat zelfs de expert die ik hierover heb gesproken, dat was Marnix Wagemakers van de TU Delft. Die heeft juist duidelijk gemaakt dat het zo'n zoektocht is. Ze proberen het een beetje in die richting en een beetje in die richting. Misschien wat natrium xide. Misschien met een beetje meer mangaan. Maar op dit moment...

Robert: Maar misschien is de vraag dan in die zin goed dat het ons inzicht geeft. Er is niet één oplossing. We zien nu nog niet één oplossing. Maar we zouden eigenlijk op meerdere paarden moeten wedden of meerdere alternatieven moeten ontwikkelen.

Enith: Ja. En daar vooral goed in investeren denk ik dan. En wat ik ook wel belangrijk zou vinden, is inderdaad te kijken naar die vraag. Willen we allemaal wel een elektrische auto? Moeten we misschien ook niet kijken naar een deeleconomie?

Want uit een onderzoek van de Universiteit Leiden, bleek dat als er inderdaad twee miljoen auto's op de weg komen, hier in Nederland in 2030. Dan hebben we daar 0,4 procent van de wereldwijde schaarse metalen voor nodig. Nederland maakt geen 0,4 procent van de wereldbevolking uit. Dus ja, dat zet je ook aan het denken.

Met de technologie die we nu hebben, misschien verandert er nog van alles, maar misschien moeten we ook nadenken over minder of anders gebruiken van voertuigen. En niet iedereen zijn eigen auto meer.

Nour: Dat vind ik een geheel terecht punt. Dus dat we inderdaad bij onszelf te rade gaan. Dat we onze eisen gaan herzien. Maar misschien ook inderdaad naar een deeleconomie kijken voor een mogelijke oplossing. De laadpalen had je al genoemd. Eigenlijk hebben we stiekem denk ik al best wel veel oplossingen langs horen komen. Bijvoorbeeld met betrekking tot alternatieven voor kobalt. Recyclen van kobalt.

Enith: Ja.

Nour: Bij de eerste oplossing die we bespraken zei je, dat is allemaal wel leuk en aardig, maar de mensen in Congo hebben daar het minste aan. Ik geloof dat het toezichtsysteem. Dat die misschien het meest allesomvattend is. Of heb je daar een andere visie op?

Enith: Ja, een goed toezicht systeem, dat zou inderdaad wel heel erg mooi zijn. Omdat dan inderdaad ook de mensen daar er iets aan hebben. Betaal ze niet meer twee euro per dag. Maar denk aan een tientje bijvoorbeeld, dat zal heel mooi zijn. Helaas hebben we dat niet allemaal in de hand. Want ja, het is geen Europees land waar we dat delven.

Nour: Dat moeten we nog even afwachten dan.

Robert: Ja. Ik ben eigenlijk wel benieuwd. Enith, als we het hebben over de toekomst. Kunnen we ook heel ver in de toekomst kijken. Misschien wel over vijftig jaar. Als deze podcast er nog steeds is. En wij een feestje geven om het honderdvijftigjarig bestaan van deze podcast te vieren.

Hoe kom jij dan aan op het feest?

Enith: Met een roeibootje?

Nour: Oeh. Dit is iets te pijnlijk.

Robert: Maar misschien wel het meest realistisch. Wel een deel-roeibootje dan.

Enith: Een deel-roeibootje, ja.

Robert: Tot zover deze aflevering van Oplossing Gezocht over onethisch gewonnen kobalt.

Nour: Over twee weken zijn we weer bij je terug met een ander onderwerp, een ander probleem. Een andere oplossing. Maar wel dezelfde hosts.

Robert: Met mij dus. Robert Visscher.

Nour: En met mij. Nour Eldín Emara.

Robert: Met dank aan Elvira Elzinga en Dimitri van Tuijl. Wil je meer weten over onze wetenschapsjournalistiek? Volg ons dan op Instagram en bekijk onze site, NEMOkennislink.nl. Tot de volgende keer.